Bywa, że prawidłowo rozwijające się dziecko przestaje mówić w domu, ale rozmawia w szkole. Inne rozmawia w domu, ale przestaje mówić w przedszkolu, w szkole. Rozmawia z nauczycielami, ale nie rozmawia z rówieśnikami lub odwrotnie. Czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są przyczyny tak zaburzonej komunikacji?
Mutyzm wybiórczy – co to jest?
Mutyzm wybiórczy należy do zaburzeń funkcjonowania społecznego, które pojawia się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym. Należy do przejawów zaburzeń lękowych. Najczęściej zaburzenie rozwija się we wczesnym dzieciństwie. Jest ono wybiórczą nieadekwatnością w sposobie nawiązywania kontaktów z innymi. Nie wynika z uwarunkowań konstytucyjnych, zaburzeń rozwojowych. Stan ten polega na wybiórczości mówienia. Dotyczy porozumiewania się za pomocą słów tylko z wybranymi osobami. Dziecko w określonych sytuacjach mówi, a w innych milczy. Istotne diagnostycznie jest, że nie pozostaje to w związku z istotnymi urazami psychicznymi lub fizycznymi. Nie towarzyszą temu deficyty społeczne w innych obszarach funkcjonowania. Dziecko jest w normie rozwojowej i intelektualnej. Ma potrzebę kontaktów społecznych. Mutyzm wybiórczy może być zapowiedzią nieprawidłowego rozwoju osobowości.
Mutyzm wybiórczy jest diagnozowany gdy:
- nie jest objawem całościowych zaburzeń rozwojowych
- nie jest objawem autyzmu
- nie jest objawem upośledzenia funkcji poznawczych, rozwoju intelektualnego
- brak cech zaburzeń rozwoju mowy i języka, trudności artykulacyjnych
- nie jest związany z przejściową sytuacją adaptacyjną, poznawaniem nowego środowiska
Innymi słowy mutyzm wybiórczy, określany również, jako selektywny to zaprzestanie mówienia przez dziecko przy jednoczesnym braku występowania ograniczeń mowy i zachowaniu umiejętności porozumiewania się pisemnego.
Mutyzm wybiórczy, selektywny – objawy
- Prawidłowy poziom rozumienia mowy
- Brak objawów całościowych zaburzeń rozwojowych.
- Brak umiejętności sprawnej komunikacji werbalnej np. z powodu jąkania
- Brak objawów schizofrenii.
- Brak objawów zaburzenia ze spektrum autyzmu
- Brak objawów zaburzeń mowy i języka.
- Brak objawów zaburzeń lęku separacyjnego
- Wyraźne dowody, ze dziecko w niektórych sytuacjach może mówić i mówi normalnie
- Poziom kompetencji w posługiwaniu się mową jest wystarczający do porozumiewania się , społecznego komunikowania się i adekwatny do wieku.
- Podstawowym objawem jest brak komunikacji słownej dziecka w określonych sytuacjach społecznych.
- Najczęściej dziecko mówi płynnie w domu, nie odzywa się do obcych ludzi np. w przedszkolu , szkole.
- Nie odpowiada pytane przez nauczycieli w szkole, ale jego wypowiedzi na piśmie są sprawne i zadawalające.
- Konfiguracja może być odwrotna, nie rozmawia w domu, a sprawnie komunikuje się w szkole.
- Objawy są utrwalone w czasie, a nie incydentalne
- Objawy nie są przejawem zachowań opozycyjno-buntowniczych
- Sytuacje, w których dziecko nie mówi są przewidywalne i konsekwentnie występują.
Czas trwania mutyzmu wybiórczego może wynosić od kilku miesięcy do 2 lat, a nawet dłużej. Występowanie mutyzmu wybiórczego po 10 roku życia jest gorsze prognostycznie.
Mutyzm wybiórczy – przyczyny
Mutyzm selektywny jest zaburzeniem o wieloczynnikowych uwarunkowaniach. Jego rozwój zależy od współdziałania czynników biologicznych, indywidualnych, środowiskowych, w tym klimatu rodzinnego i stylu rodzicielskiego.
Uważa się, że zaburzenie to rozwija się w wyniku niekorzystnego wpływu środowiska na rozwój dziecka. Istotne znaczenie przypisuje się ograniczeniom środowiskowym. Przyczyną może być:
- Wrażliwość, podatność na zranienie z doświadczeniem urazu psychicznego
- Deprywacja potrzeb emocjonalnych dziecka
- Dysfunkcjonalny styl rodzicielski, agresywny, autorytarny. Wysoki poziom odrzucenia, krytyki, braku akceptacji i wsparcia.
- Traumatyczne wydarzenia w rodzinie np., rozwód rodziców, śmierć w rodzinie.
- Maltretowanie, wykorzystywanie dziecka, również seksualne
- Wysoki poziom przeżywania lęku społecznego, nadwrażliwość na ocenę innych, krytykę i odrzucenie, tendencje do wycofywania się z relacji społecznych, marginalizacji społecznej.
- Objawy mutyzmu wybiórczego , mogą być wynikiem nieśmiałości i lęku przed mówieniem
Wśród urazów psychicznych prowokujących objawy mutyzmu selektywnego wymienia się:
- sytuacje adaptacyjne, które są nowe dla dziecka, jak początek nauki w szkole, hospitalizacje
- narodziny młodszego rodzeństwa
- odrzucenie przez rodziców
- przemoc wobec dziecka
Badania naukowe zwracają uwagę na korelację pomiędzy mutyzmem wybiórczym u dzieci a wzorcem rodziny charakteryzującej się ograniczoną , ubogą komunikacją werbalną, lękliwością i nadmiernym zakazem kontaktów z otoczeniem. Ojcowie tych dzieci bywają surowi i agresywni, stosujący autorytarny styl wychowania. Matki są nadopiekuńcze, lękliwe, niedojrzałe emocjonalnie, przeżywające objawy depresyjne.
Do najczęściej podkreślanych cech osobowości dzieci mutystycznych należy:
- społeczny lęk
- wycofanie, nieśmiałość
- wrażliwość
- upór
- stawianie biernego oporu
Mutyzm wybiórczy – diagnoza
Mutyzm, brak relacji słownych pomimo zachęt, milczenie, może wskazywać na objawy innych zaburzeń psychicznych, np. występuje w przebiegu zaburzeń schizofrenicznych, psychogennych, organicznych. Objawy mutyzmu wybiórczego mogą być również wynikiem nieśmiałości i lęku przed mówieniem.
Niezwykle istotna jest profesjonalna diagnoza na wczesnym etapie występowania zaburzenia.
Rozpoznanie mutyzmu wybiórczego powinno być poprzedzone staranną diagnozą stanu psychicznego i somatycznego dziecka. Niezbędne jest wykluczenie neurologicznych przyczyn problemu w tym np. zaburzeń słuchu i mowy. Diagnoza kliniczna powinna uwzględniać poziom rozwoju intelektualnego. Diagnoza powinna uwzględniać różnicowanie z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, zaburzeniami depresyjnymi, fobią społeczną, psychozą schizofreniczną.
Objawy mutyzmu wymagają diagnozy psychologa klinicznego dzieci i lekarza psychiatry dzieci i młodzieży. Zależnie od diagnozy proponowana jest forma leczenia psychoterapeutycznego, bywa, ze również farmakologicznego.
Mutyzm wybiórczy – leczenie
Podstawową metodą leczenia mutyzmu wybiórczego u dzieci i młodzieży jest psychoterapia psychodynamiczna, lub behawioralna. Bywa, że najbardziej wskazaną formą leczenia jest psychoterapia rodzinna.
Często wymagane są kompleksowe oddziaływania terapeutyczne dotyczące nie tylko indywidualnej psychoterapii dziecka, ale równolegle psychoterapii rodzinnej i współpracy ze szkołą, przedszkolem.
Prawidłowa diagnoza i bezzwłoczne podjęcie zindywidualizowanego i kompleksowego leczenia, zależnego od diagnostycznych uwarunkowań problemu jest niezbędne dla prewencji i ryzyka wystąpienia poważniejszych problemów psychologicznych np. fobii szkolnych, fobii społecznych, zaburzeń lękowych.
Mutyzm wybiórczy – czy można wyleczyć
Mutyzm wybiórczy należy do zaburzeń, które można całkowicie wyleczyć, i jest jedynie epizodem wieku dziecięcego. Należy do zaburzeń o charakterze przejściowym, a nie przewlekłym. Jednak dla skuteczności leczenia niezbędna jest prawidłowa diagnoza uwarunkowań problemu. Rokowanie jest tym lepsze im krótszy okres do podjęcia leczenia od pojawienia się objawu.
Bywa, że terapia indywidualna dziecka nie jest wystarczająca, a jedyną właściwą formą psychoterapii są rodzinne sesje psychoterapeutyczne
Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje diagnozę psychologiczno-psychiatryczną oraz kompleksowe leczenie psychoterapeutyczne i farmakologicznego mutyzmu wybiórczego.
