„Osoby schizoidalne wywołują wrażenie nie tym, co robią, ale tym, czego nie robią”
Osobowość schizoidalna – co to jest?
Swoiste zaburzenia osobowości, do których należy osobowość schizoidalna cechują się głębokimi zaburzeniami charakteru i zachowania, które są związane z zakłóceniami funkcjonowania społecznego. Jak w przypadku każdego zaburzenia osobowości trudno mówić o „prototypowej – czystej osobowości schizoidalnej”. Każda osobowość schizoidalna, może być konstelacją różnych cech, o różnym nasileniu, charakterystycznych dla tego typu.
Osobowość schizoidalna to przede wszystkim upośledzone funkcjonowanie społeczne, brak zainteresowania nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktów społecznych. Izolacja i dystansowanie się od innych, jest podstawową cechą osobowości schizoidalnej. Osoby schizoidalne sprawiają wrażenie nieporadnych w kontaktach społecznych. Kontakty interpersonalne nie są im potrzebne, ograniczają je, na tyle na ile są im potrzebne tylko do zaspakajania podstawowych potrzeb. W przeciwieństwie do innych zaburzeń osobowości, w których również występują problemy z relacjami społecznymi, osoby z cechami schizoidalnymi nie cierpią z powodu braku umiejętności społecznych. Kontakty towarzyskie nie dają im poczucia satysfakcji i wolą się izolować. Żyjąc w odosobnieniu, wiodą dość samotne życie i nie skarżą się. Osoby schizoidalne sprawiają wrażenie zadowolonych ze swojego życia.
Osoba schizoidalna sprawia wrażenie osoby o braku zdolności przeżywania emocjonalnego, radości, przyjemności, zaciekawienia, ale również strachu, złości, czy motywacji. Brak im poczucia humoru. Nie przejawiają zainteresowania bliskością i sferą seksualną, sprawiają wrażenie osób aseksualnych. Występuje swoiste zubożenie poznawcze. Prezentują się, jako osoby obojętne wobec otaczającej rzeczywistości, ekspresja emocjonalna jest spłycona, są spostrzegani, jako osoby bez energii życiowej. Nie przejmują się problemami bliskich, a swoich nie dostrzegają. Nawet relacje rodzinne, z osobami najbliższymi cechuje chłód emocjonalny i dystans, nie widzą potrzeby w ich podtrzymywaniu. Zakres zdolności rozumienia kontekstu społecznego sytuacji jest ograniczony, mogą sprawiać wrażenie nierozumiejących cudzych intencji i stanów emocjonalnych.
Osoby schizoidalne sprawiają wrażenie osób, które ignorują innych. Trudno jest od nich oczekiwać empatii, zainteresowania i współczucia, ale nie mają cech osobowości psychopatycznej. Nie są grubiańscy, aroganccy czy szorstcy, ale nie potrafią odpowiedzieć uśmiechem, spontanicznym skinieniem głowy. Nie są nastawieni do ludzi wrogo, a jedynie obojętnie. Gdy ktoś próbuje nawiązać z nimi rozmowę, odpowiadają krótko, nie rozwijając wypowiedzi i nie okazują zainteresowania jej kontynuacją, z tego powodu mogą być odbierani, jako aroganccy, traktujący innych w sposób wyższościowy i protekcjonalny. Nie przywiązują się do innych, nie nawiązują przyjaźni, nie chcą i nie potrzebują kontaktów z innymi, które mogą ich drażnić, wprawiać w zakłopotanie. Pozostawione same sobie wiodą spokojne życie, zamiast życia towarzyskiego wybierają spędzanie czasu w samotności, i nie odczuwają znudzenia czy osamotnienia. Ponieważ nie potrzebują żadnych kontaktów, dość często pogrążają się w sferze fantazji bądź wybierają hobby, które są samotnymi zajęciami np. zbieranie znaczków, matematyczne zainteresowania, czasami o charakterze dziwacznym np. śledzenie na bieżąco wszystkich tras i połączeń komunikacyjnych w mieście, potrafią z pamięci odtworzyć każdą trasę dojazdu z określonego miejsca.
Osoby schizoidalne sprawiają wrażenie osób oderwanych od świata. Ze swoistą aspołecznością mogą mieć problemy w funkcjonowaniu zawodowym szczególnie, jeśli praca wymaga kontaktów z innymi i podstawą są relacje z innymi, umiejętność współpracy. W takich pracach nie sprawdzają się i najczęściej są zwalniani, bądź marginalizowani, pomijani w awansach. Nie przeżywają zwolnienia z pracy, którego mogą nie rozumieć i starają się znaleźć następną pracę. Trudno sobie wyobrazić, żeby osoba schizoidalna potrafiła pozyskiwać klientów, zagadywała do nich, okazywała spontaniczność i zainteresowanie. Jeśli jednak wykonują pracę, która nie wymaga umiejętności społecznych np. w archiwum, w bibliotece, czy samotnego matematyka poświęcającego się pracy naukowej, lub malarstwu, to mogą być sprawnymi i sumiennymi pracownikami. Są obojętne na krytykę i pochwały. Nie odczuwają obaw przed krytyką, upokorzeniem czy odrzuceniem, nie przeżywają lęku. Zazwyczaj pozbawione są aspiracji, rywalizacji, tendencji do współzawodnictwa. Zachowują jednak sprawność dotyczącą codziennych obowiązków życiowych i formalnych wymagań związanych z prostą pracą zawodową. Niektórzy potrafią funkcjonować w bardziej złożonych rolach społecznych, ale bez głębszej ich indywidualizacji.
W skrajnie nasilonych cechach schizoidalnych:
- Osobowość schizoidalną może cechować nasilenie apatyczności, powolność, niski poziom ekspresji ruchowej, brak energii życiowej. Nasilona anhedonia. Łatwość męczliwości fizycznej. Mogą sprawiać wrażenie osób depresyjnych. Mogą w większym stopniu mieć zachowaną uczuciowość, jednak ekspresja uczuciowa jest bardzo spłycona.
- Osobowość schizoidalna może cechować się dziwactwami w zachowaniu, wieść życie bezczynne i pozbawione sensu. Wile osób jest zależnych od opieki społecznej, bywają bezdomni.
- Osobowość schizoidalna może się cechować wyjątkowym oderwaniem od rzeczywistości. Osoby te sprawiają wrażenie całkowicie nieobecnych, pochłonięte własnymi przeżyciami, zupełnie nie zwracają uwagi na to, co się dzieje wokół nich.
Przyczyny zaburzenia osobowości typu schizoidalnego
Osoby schizoidalne przejawiają deficyty interpersonalne od dzieciństwa, które mogą być wynikiem wrodzonych, konstytucyjnych deficytów w zakresie przeżywania emocji. W relacjach z opiekunami tworzą one bardzo słabą więź przywiązania, reakcje nawiązywania kontakty są bardzo ubogie już w okresie niemowlęcym. W dzieciństwie rzadko włączają się w zabawy z rówieśnikami, raczej wybierają odosobnienie. W szkole, choć stwierdza się u nich poziom intelektualny na poziomie normy, to otrzymują oceny poniżej swoich możliwości, mają kłopoty z prezentacją wyuczonej wiedzy, sprawiają wrażenie dzieci nieśmiałych, nie mają przyjaciół, stronią od kontaktów rówieśniczych, a dziwne zachowanie, odbiegające on normy rówieśniczej może prowokować inne dzieci do postaw wyśmiewania i odrzucania. Doświadczenia braku akceptacji rówieśniczej i brak stymulacji interpersonalnej może ograniczać rozwój intelektualny i wtórnie pogłębiać dysfunkcje funkcjonowania społecznego, i prowadzić do dalszej alienacji.
Istnieją hipotezy, które zwracają uwagę na genetyczne uwarunkowanie zaburzenia, związane z rozwojem schizofrenii.
Inne hipotezy badawcze zwracają uwagę na ogniskowe anomalie w mózgu w obrębie układu limbicznego lub układu siatkowatego odpowiedzialnego za poziom aktywacji.
Podejście psychodynamiczne akcentuje znaczenie więzi interpersonalnej we wczesnym dzieciństwie, osobowość schizoidalną rozpatrują w kategoriach braku więzi we wczesnych latach życia.
W podejściu biopsychospołeczno-ewolucyjnym osobowość schizoidalną opisuje się, jako osobowość, którą cechuje deficyt przyjemności.
Zaburzenia schizofreniczne a osobowość schizoidalna
Cechy osobowości schizoidalnej mogą przypominać objawy w zaburzeniach schizofrenicznych, np. objawy negatywne, deficytowe, jak anhedonia, apatia, abulia, alogia.
Trzeba pamiętać, że cechy osobowości są stałym konstruktem. Jeśli wszakże obserwujemy tzw. „zmiany osobowości”, szczególnie w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości – które charakteryzuje powyższy opis cech schizoidalnych – to istnieje prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z rozpoczynającym się zachorowaniem na schizofrenię.
Rozpoznanie osobowości schizoidalnej nie jest tożsame z zachorowaniem na schizofrenię, choć jak pokazują badania może zapowiadać zachorowanie. Osoby schizoidalne mogą również przechodzić krótkie epizody psychotyczne. Osoby, które zachorowały na zaburzenia z kręgu schizofrenii nie muszą przejawiać cech osobowości schizoidalnej.
Leczenie osobowości schizoidalnej
Nie wszystkie osoby z cechami schizoidalnymi prezentują skrajne nasilenie typowych cech. Wiele osób wykazuje łagodne cechy tego zaburzenia, dlatego psychoterapia może mieć wpływ na poprawę funkcjonowania i przystosowanie społeczne. Utrudnieniami w procesie terapeutycznym jest brak wglądu, niezdolność do wnioskowania o stanach emocjonalnych innych, ograniczona zdolność do dostrzegania wzajemnych relacji pomiędzy stanami emocjonalnymi a zachowaniem. Dlatego w zaburzeniach nie jest rekomendowana psychoterapia oparta o wgląd. Zalecana natomiast jest psychoterapia poznawcza, interpersonalna oraz treningi terapeutyczne np. trening inteligencji emocjonalnej, trening umiejętności społecznych.
