Pracoholizm – objawy i leczenie

Pracoholicy, ludzie uzależnieni od pracy, dla których praca jest centralnym obszarem życia.

Aktywność zawodowa jest podstawową wartością społeczną i jedną z najważniejszych aktywności człowieka. Powinna być źródłem satysfakcji i rozwoju osobistego, źródłem energii życiowej, wigoru i dobrej jakości życia. Niestety, jest często przewlekłym czynnikiem stresogennym, staje się przyczyną subiektywnego poczucia porażek i dyskomfortu psychicznego, co w konsekwencji niesie ze sobą negatywne skutki dla zdrowia psychofizycznego. Miejsce pracy, coraz częściej jest dla licznej grupy pracowników przewlekłym czynnikiem stresogennym i niebezpiecznym zagrożeniem dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Nadmierne zaangażowanie w pracę może być ryzykiem rozwoju objawów uzależnienia behawioralnego – pracoholizmu, które jest społecznie bagatelizowane.

Pracoholizm korporacyjny

Praca może być toksyczna, gdy jest sytuowana na pierwszy miejscu listy celów życiowych. Zjawisko to nasila się wraz z pojawieniem się korporacji, globalizacji handlu, produkcji i usług. Korporacja to bardzo dynamiczne środowisko pracy, o wysokich wymaganiach, ciągłym systemem motywacyjnym, nieustanną rywalizacją i wyścigiem, które wymaga poświęcania się wymaganiom zawodowym, nierzadko ponad własne zasoby, plany i możliwości. W korporacyjnej organizacji pracy pojawia się syndrom pracoholizmu korporacyjnego, który jest wzmacniany uznaniem środowiska, gratyfikacją finansową, wizją dalszego awansu. Wszechobecny model korporacyjny poszukuje i generuje pracowników dyspozycyjnych, lojalnych, nieustannie kreatywnych, wytrzymałych na stres, trudności, presją sukcesu, którzy stawiają pracę ponad inne cele. Pracownicy korporacji cechują się najwyższym wskaźnikiem niemal bezgranicznego poświęcania się pracy. Ich „miłość do pracy” jest bardzo pożądaną cechą u pracodawcy.

Zwzraca się uwagę, że pracoholizm korporacyjny staje się poważnym zagrożeniem dla zdrowia psychicznego i fizycznego, jest jedną z najszybciej nasilających się form patologicznego zachowania ludzi, najszybciej rozwijającym się uzależnieniem behawioralnym.

Paradoksem jest, że osoby z wyraźnymi symptomami pracoholizmu, darzone są szacunkiem i uznaniem zawodowym. Wymuszana dyspozycyjność jest postrzegana jako pracowitość i zadowolenie z pracy.

Pracoholizm korporacyjny jest specyficzną formą uzależnienia od pracy.

Statystyki europejskie i krajowe alarmują o dramatycznie pogarszającej się kondycji zdrowia psychicznego i fizycznego pracowników, którzy żyją w permanentny stresie, co ma bezpośrednie przełożenie na jakość życia rodziny, dzieci, związków partnerskich.
Wypalenie zawodowe, pracoholizm dotyka coraz więcej osób, niezależnie od profesji, wykształcenia i wieku. Coraz młodsze osoby, nawet przed 30 rokiem życia, skarżą się na przewlekłe zmęczenie i przepracowanie, brakuje im poczucia satysfakcji zawodowej i życiowej, radości życia, poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa. Pomimo dobrego wykształcenia i stałej pracy zarobkowej, nawet dobrze opłacanej, bilans życiowy w ich odczuciu jest negatywny. Stają się potencjalnymi pacjentami gabinetów psychiatrycznych i psychoterapeutycznych, powiększają statystyki lawinowo narastających problemów ze zdrowiem psychicznym w naszym społeczeństwie.

Będąc na progu dorosłego życia przeżywają poczucie bezradności i beznadziejności, leczą się z powodu objawów depresyjnych, lękowych, psychosomatycznych, i narzekają na brak efektów leczenia farmakologicznego. Leczenie farmakologiczne objawów wypalenia zawodowego i pracoholizmu np. w postaci objawów depresyjnych, lękowych, przewlekłego poczucia zmęczenia, problemów ze snem, somatycznych, problemów ze spadkiem libido i bezpłodnością itp., które są konsekwencją nadmiernego zaangażowania w pracę, nie może być skuteczne, ponieważ problem wymaga zmiany stylu funkcjonowania. Zazwyczaj leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanych efektów, jest doraźnym sposobem obniżenia poziomu przeżywania objawów.
Najwyższy stopień pracoholizmu wykazują osoby uzyskujące pierwsze sukcesy zawodowe, które przekładają się na gratyfikacje finansowe. Szczególnie dotyczy to kadry zarządzającej średniego szczebla, będących pod silną presją awansu.

Przekraczanie czasu pracy, wynikającego z kodeksu pracy jest normą korporacyjną.

Decydenci w krajach zachodnich mają świadomość dramatycznie pogarszającej się kondycji zdrowia psychicznego pracowników i nagradzają pracodawców, którzy dbają o przyjazne środowisko pracy i wprowadzają programy higieny pracy, profilaktyki zdrowia psychicznego, wzmacniania dobrostanu psychicznego.

Co to jest pracoholizm?

Uzależnienie od pracy – pracoholizm – to forma zaburzenia
obsesyjno- kompulsywnego

Pracoholizm jest formą zaburzenia zachowania, które przejawia się nieustannym zaangażowaniem w pracę. Jest uzależnieniem behawioralnym, postacią zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. W diagnozie należy odróżnić pasjonatów i entuzjastów pracy, od osób, które przekroczyły granice zaangażowania w pracę, niebezpieczną granicę nałogu. Pracoholizm określa się jako doświadczanie konfliktu ról, które pełnimy: praca-rodzina (dom).

Czym jest Pracoholizm?

Pracoholizm w przeciwieństwie do zdrowego pracowania skutkuje negatywnymi konsekwencjami w każdej sferze życia człowieka, związanej ze zdrowiem somatycznym, psychicznym, społecznym. Nałogowe wykonywanie pracy ma wpływ na relacje interpersonalne, związki partnerskie, pełnienie ról rodzicielskich.

Optymalny pracownik jest efektywny, posiada umiejętności współpracy, jest towarzyski, cieszy go proces pracy, jak i jej efekty. Nie obawia się ryzyka, korzysta z doświadczeń popełnianych błędów. Pracoholik najchętniej pracuje sam, jest motywowany raczej lękiem przed utratą pracy. Jest niepewny siebie, mało efektywny, skoncentrowany na szczegółach, drobiazgowości, unika ryzyka, mało kreatywny i twórczy, unika innowacyjnych pomysłów. Cechuje się silną potrzebą aprobaty społecznej. Ma niską tolerancję na frustrację i błędy, nieustannie dąży do perfekcyjności. Cechują go tendencje do izolacji, marginalizacji społecznej, ma niewielu przyjaciół, marginalizuje bycie w roli partnera, małżonka, rodzica.

Czy pracoholizm to choroba?

Szkodliwe, nałogowe wykonywanie pracy jest rodzajem zaburzenia psychicznego. Jest traktowane, jako zaburzenie o podłożu uzależnienia behawioralnego. Jest nadmiernym, patologicznym zaabsorbowaniem pracą, nad którym „pracoholik” stracił kontrolę, a dysfunkcyjny sposób wykonywania pracy kontynuuje pomimo negatywnych skutków zdrowotnych i społecznych. Mechanizm uzależnienia od pracy polega na odczuwaniu coraz silniejszego przymusu wykonywania jej, i nie podlega kontroli.

Zazwyczaj umniejszając problem i racjonalizując trudności związane z dysfunkcyjnym sposobem wykonywania pracy, pracoholik nie ma wglądu, brak mu krytycyzmu. Z tego powodu dla diagnozy problemu, często konieczna jest konfrontacja z bliskimi osobami. Zazwyczaj rodzina jest ofiarą pracoholizmu jej członka.

Obraz kliniczny zaburzenia to:

1. etap wysokiego poziomu zaangażowania w pracę,
2. etap zapracowywania się,
3. etap obsesyjno- kompulsywnej pracy,
4. etap uzależnienia od pracy.

Objawy pracoholizmu:

W literaturze podkreśla się, że dość trudno jest różnicować zdrowe, normatywne zaabsorbowanie pracą, z patologicznym wykonywaniem pracy. Diagnoza wymaga profesjonalnego podejścia, powinna być przeprowadzona przez psychologa klinicznego.

• praca dominuje nad innymi aktywnościami życiowymi, marginalizuje życie społeczne, rodzinne,
• skoncentrowanie myśli i celów na pracy. Brak zainteresowania niczym, co nie ma związku z pracą,
• potrzeba ciągłego intensyfikacji pracy w celu osiągania satysfakcji, lepszego samopoczucia,
• utrata kontroli nad swoim zachowaniem, osoba nie jest w stanie ocenić, ile czasu poświęca pracy,
• praca ma wpływ na nastrój, modyfikuje samopoczucie,
  obsesyjne wykonywanie pracy jest nieustającym dążeniem do nierealistycznych perfekcyjnych standardów, jest neurotycznym perfekcjonizmem w celu uzyskania lepszego samopoczucia, kompensacji niskiego poczucia wartości,
• pomimo wysokiego poziomu zaangażowania w pracę przeżywanie niskiego poziomu satysfakcji z niej, coraz większe zaangażowanie nie prowadzi do wzrostu satysfakcji, zadowolenia,
• niemożność delegowania innych do pracy,
• niezdolność do abstynencji, przerwanie pracy powoduje lęk, napięcie, niepokój,
• ryzyko nawrotów uzależnienia, pomimo kosztów jakości życia, problemów zdrowotnych,
• cechą jest praca w godzinach nocnych,
• przeżywanie dyskomfortu, poczucia winy w okresach konieczności zwolnień lekarskich.

Badacze problemu proponują różne klasyfikacje postaci pracoholizmu, między innymi:

• Pracoholicy perfekcyjni z silnym przymusem pracy. Ich celem jest efektywność pracy, równolegle wykonują różne czynności, mają wysoki poziom potrzeby aprobaty społecznej. Ich produktywność jest zauważalna.
• Pracownicy bulimiczni oscylują pomiędzy okresami bezczynności a stanami intensywnej aktywności. Potrafią nie pracować przez dłuższy czas, unikając wyobrażeniowych niepowodzeń, doświadczają silnego lęku przed niewykonaniem zadania w sposób perfekcyjny.
• Pracoholicy z deficytem uwagi, przejawiają trudności w koncentracji, są chaotyczni w wykonywaniu pracy, przerzucają uwagę na kolejne zadania nie kończąc ich.
• Pracoholicy rozkoszujący się pracą, z silną tendencją do perfekcyjności i wysokiej jakości pracy, są pod presją koniecznych kolejnych działań dla uzyskania wysokiej jakości pracy, co opóźnia realizacje wykonania projektu. W rezultacie występuje niska wydajność pracy, problemy z zamykaniem projektów i otwieranie nowych. Problemy we współpracy.

Pierwsze niepokojące objawy ryzykownego wykonywania pracy – pracoholizmu:

• ciągłe bycie zapracowanym, pośpiech w wykonywaniu pracy,
• ciągła zajętość, presja czasu i pośpiech jest cechą stylu funkcjonowania,
• wykonywanie obowiązków zawodowych w czasie wolnym od pracy,
• poczucie przeciążenia, ciągłego zmęczenia fizycznego, niskiej wydolności procesów poznawczych,
• poczucie wypalenia zawodowego,
• perfekcjonizm,
• niezadowolenie z siebie, z pracy, brak poczucia satysfakcji i przyjemności z wykonywanej pracy,
• trudności w przestrzeganiu czasu wolnego od pracy, brak granic pomiędzy czasem pracy i wolnym od pracy,
• zaburzony rytm dobowy snu i czuwania, bezsenność.
• niski poziom umiejętności odpoczywania, „bycia na luzie”,
• zaniedbywanie siebie,
• zaniedbywanie relacji społecznych, obowiązków rodzinnych, pełnienia ról partnera, rodzica,
• konieczność ograniczenia aktywności zawodowej może skutkować nasilonymi objawami „odstawiennymi” – np. lękowymi, psychosomatycznymi

Jakie są przyczyny pracoholizmu?

Pracoholizm może być:

• kompensacją niskiego poczucia własnej wartości, sposobem podniesienia samooceny, niski poziom poczucia kompetencji,
• sposobem ucieczki od problemów dnia codziennego np. w relacjach małżeńskich, rodzinnych, pustki życiowej
• skutkiem problemów osobowościowych, np. cechy osobowości lękliwej, anankastycznej, perfekcyjnej, nasilona samokontrola i drobiazgowość,
• sposobem radzenia sobie z trudną sytuacją, perfekcjonizmem, stawianie sobie i innym wysokich wymagań, szczególnie gdy jest powiązany z niską samooceną,
• skłonności obsesyjno-kompulsywne,
  zapotrzebowanie na stymulację,
• sposób na osiąganie zawodowego sukcesu, zapewnienie sobie poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego i silna wewnętrzna presja szybkiego awansu.

Badania zwracają uwagę na korelację pracoholizmu i negatywnych doświadczeń w dzieciństwie, związanych np. z nadmiernie wymagającymi rodzicami, wysokim poziomem krytycyzmu wobec dziecka i postawy odrzucające, bądź przekładanie etosu pracy nad inne wartości.

Skutki pracoholizmu

Badania wykazują, że pracoholicy częściej doświadczają silniejszego stresu w miejscu pracy. Są bardziej narażeni na syndrom wypalenia zawodowego. Doświadczają nasilonych konfliktów w życiu rodzinnym, poważnie zaburzone jest funkcjonowanie całej rodziny, stąd też konieczność włączenia w proces leczenia terapii rodzinnej, z udziałem również dzieci.
Pracoholicy mają problemy ze zdrowiem somatycznym i psychicznym. Skutkiem zdrowotnym są choroby układu krążenia, pokarmowego, owrzodzenia, niedożywienie- awitaminozy, objawy depresyjne, lękowe, ataki lęku panicznego, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia snu, zaburzenia potencji, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.
Konsekwencją jest przeżywanie niskiego poziomu satysfakcji życiowej, z pracy i życia prywatnego. Odreagowanie stresu i przeciążenia pracą prowokuje uzależnienie od alkoholu, picie w formie drinków. Pracoholizm koreluje z uzależnieniami od leków, środków psychoaktywnych , substancji wzmacniających. Skrajną konsekwencją uzależnienia od pracy jest zauważone w Japonii zjawisko nagłego zgonu z powodu przepracowania.

Badania wskazują, że pracoholizm opóźnia zawieranie małżeństw, zwiększa odsetek związków nieformalnych i ma wpływ na ich rozpad. Bardzo powierzchowne więzi emocjonalne w relacjach partnerskich. Niska dzietność. Występuje znacznie większy upływ czasu od zawarcia małżeństwa do urodzenia dzieci. Większy w tej grupie pracowników jest odsetek zewnętrznych opiekunów dzieci (niańki, opiekunki, prywatne przedszkola i szkoły ze zwiększonymi godzinami opieki nad dziećmi). Zauważalne są poważne problemy ze zdrowiem psychicznymi u dzieci pracoholików.

Jak wygląda leczenie pracoholizmu?

Leczenie pracoholizmu powinno być poprzedzone zindywidualizowaną diagnozą przeprowadzoną przez psychologa klinicznego. Pracoholizm jest wielowymiarowym syndromem, zjawiskiem wielu uwarunkowań, dlatego każdą osobę należy traktować w sposób zindywidualizowany. Efektywna forma pomocowa jest zależna od diagnozy. Zależnie od objawów bywa, że poza podstawowym leczeniem, jakim jest psychoterapia, pacjent wymaga okresowego wsparcia leczeniem farmakologicznym. Zależnie od diagnozy, formą pomocową jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna i systemowa psychoterapia rodzinna.

Leczenie pracoholizmu

W odróżnieniu od innych uzależnień pracoholizm wymaga specyficznego podejścia psychoterapeutycznego, W uzależnieniach od alkoholu i od substancji psychoaktywnych istotnym warunkiem jest całkowita abstynencja. W przypadku pracoholizmu całkowite zaprzestanie pracy nie może być celem terapii.
Istotnym jest fakt, ze pracoholicy zazwyczaj zaprzeczają problemowi, co jest przeszkodą w motywacji do podjęcia leczenia. Tym bardziej, ze presja społeczna związana z leczeniem uzależnienia od pracy jest żadna, w przeciwieństwie np., do uzależnienia od alkoholu czy narkotyków. Zazwyczaj pracoholicy zgłaszają się po pomoc z konsekwencjami pracoholizmu np. przemęczenie, objawy depresyjne, lękowe, chwiejność nastroju, stałe poczucie zmęczenia fizycznego, bezsenność, czy problemy w relacjach rodzinnych, a nie z problemem utraty kontroli nad aktywnością zawodową. Z tego powodu w pierwszy etapie psychoterapii konieczna jest praca nad wglądem i motywacją do leczenia uzależnienia. Tym bardziej, że zazwyczaj narzekają oni na brak czasu, i są niecierpliwi.

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie
prowadzi diagnozę i kompleksowe leczenie pracoholizmu