Psychoza schizoafektywna w obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania jest określana, jako zaburzenie schizoafektywne. Zaburzenie schizoafektywne jest oddzielną kategorią w klasyfikacji, głównie za sprawą tego, że dyskusja dotycząca tej jednostki chorobowej ciągle trwa i jest skutkiem niejasnego podziału nozologicznego na psychozy schizofreniczne i psychozy afektywne. Wśród badaczy istnieją różne stanowiska przekonywujące, że zburzenia schizoafektywne są postacią schozofrenii, lub postacią chorób afektywnych, bądź odrębną jednostką chorobową, niezależną od schizofrenii i zaburzeń afektywnych.
Za przyczynę choroby uznaje się wpływ czynników patogenetycznych charakterystycznych dla schizofrenii i zaburzeń afektywnych. Zaburzenie to ma charakter epizodyczny i nawracający. Cechuje się dobrymi remisjami, czyli okresami wyciszenia objawów, a pacjent zwykle powraca do zdrowia bez defektu, czyli np. bez obniżenia poziomu funkcji poznawczych, czy deficytów w przeżywaniu emocjonalnym.
Podstawowym warunkiem rozpoznania zaburzenia schizoafektywnego, jest wystąpienie w trakcie jednego epizodu zarówno objawów z kręgu schizofrenii, jak i objawów afektywnych, w tym samym czasie, bądź jedne po drugich w przeciągu kilku dni. To ważna wskazówka diagnostyczna, ponieważ można pomylić wystąpienie tego zaburzenia np. z rozpoznaniem depresji posschizofrenicznej.
Diagnoza psychozy schizoafektywnej nie jest prosta, i wymaga specjalistycznego badania psychiatrycznego. Dość łatwo można ją pomylić np. z epizodem manii psychotycznej, depresji psychotycznej, choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii, depresji po epizodzie schizofrenii, psychozą związaną z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, czy zaburzeniem o podłożu organicznym, w którym występują stany pobudzenia i dysforyczności. Innymi słowy nie każdy chory na schizofrenię, w której przebiegu będzie występowało rozdrażnienie, zachowania agresywne, zmienność nastroju, smutek, będzie chory na zaburzenie schizoafektywne.
Osoby z diagnozą psychozy schizoafektywnej mogą sprawiać swoim zachowaniem bardzo dużo kłopotów w rodzinie, miejscu pracy. W ostrej fazie choroby typu maniakalnego, występują bezkrytyczne i nieodpowiedzialne zachowania, których skutki mogą być nieodwracalne np. rozdawanie własnych, wartościowych dóbr materialnych – pacjent sprzedaje za bezcen lub oddaje własne mieszkanie, zaciąga wiele kredytów, podejmuje nieadekwatne decyzje życiowe, prowadzi nieodpowiedzialne życie towarzyskie, czy łatwo nawiązuje przygodne i ryzykowne kontakty seksualne. Trudno jest sprawować nad nim kontrolę i opiekę.
Należy pamiętać, że cechą tej choroby jest brak wglądu i krytycyzmu. Objawy nie podlegają perswazji. Pacjent często nie ma świadomości, że jego stan psychiczny wymaga leczenia. Stąd trudno obarczać go winą za nieodpowiedzialne zachowania chorobowe. Na prośby rodziny o podjęcie leczenia psychiatrycznego często reaguje buntem i agresją. Nie widzi potrzeby leczenia, tym bardziej, że stan maniakalny w przebiegu psychozy schizoafektywnej bywa często dla pacjenta stanem bardzo przyjemnym i pożądanym. Pacjent, który był nieśmiały, izolujący się społecznie, miał problemy z nawiązywaniem i utrzymaniem kontaktów towarzyskich, nagle staje się w jego subiektywnej ocenie przebojowy, asertywny, z wysoką samooceną, z łatwością nawiązywania kontaktów ze wszystkimi i wszędzie, staje się śmiały wobec kobiet, mężczyzn, łatwo nawiązuje romanse i robi plany małżeńskie, ma poczucie wyjątkowości, ważności i dużej sprawczości np. w miejscu pracy, poczucie, że jego intelekt jest ponad przeciętny i generowane pomysły dadzą mu w konsekwencji sławę i dobrobyt. Często pacjenci mają przekonanie, że posiadają nadprzyrodzony dar np. uzdrawiania ludzi, posiadają telepatyczne zdolności. Monotonne życie staje się barwne. Pacjenci w ostrej fazie choroby mówią o tym: „zmieniła mi się osobowość”. Bardzo trudno nakłonić pacjenta, żeby leczył ten przyjemny stan psychiczny. Wielokrotnie jedynym rozwiązaniem jest zastosowanie przymusu leczenia, wbrew woli pacjenta, zgodnie z Ustawą o Ochronie Zdrowia Psychicznego. Bywa niestety, że pacjent po obytym leczeniu i powrocie do normalnego funkcjonowania tęskni za tym przyjemnym i beztroskim życiem, rezygnuje z bezwzględnie koniecznego farmakologicznego leczenia podtrzymującego i prowokuje nawrót choroby, w efekcie czego pojawia się syndrom „obrotowych drzwi” – kolejnych hospitalizacji, często wbrew woli pacjenta. Szansę na przerwanie tego błędnego koła i dramatycznego cierpienia rodziny jest wspólna decyzja rodziny i pacjenta o skorzystaniu z psychologicznych działań pomocowych.
Objawy psychozy schizoafektywnej
Jest to zaburzenie, w którym występują objawy z kręgu schizofrenii i choroby afektywnej. W trakcie jednego epizodu objawy afektywne i schizofreniczne uzyskują porównywalny poziom nasilenia. Oznacza to, że pacjent przeżywa w trakcie epizodu choroby, zarówno specyficzne objawy schizofreniczne, jak i objawy typowe dla zaburzeń afektywnych. Typ przeżywanych objawów afektywnych w przebiegu zaburzenia schizoafektywnego jest powodem różnicowania diagnostycznego na:
- Zaburzenie schizoafektywne, typ maniakalny
- Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
- Zaburzenia schizoafektywne, typ mieszany.
Kolejne epizody choroby mogą mieć charakter tylko typu maniakalnego, depresyjnego, mogą również mieć charakter przemienny – maniakalny i depresyjny.
Objawy psychozy schizoafektywnej: z kręgu schizofrenii i objawy afektywne
- Do objawów schizofrenicznych w przebiegu zaburzenia schizoafektywnego należą między innymi:
- Urojenia nasyłania – jestem przekonany, że znam myśli innych, może być tłumaczone, jako zdolności telepatyczne.
- Urojenia rozgłaśniania myśli (odsłonięcia) – inni znają moje myśli, przekonanie, że nawet najbardziej intymne myśli i uczucia są znane innym, może być interpretowane w sposób dziwaczny, racjonalizowane, jako działanie czynników nadnaturalnych sił.
- Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia – inni mają wpływ na moje myśli, uczucia, zachowanie, działanie.
- Urojenia prześladowcze, śledzenia, trucia.
- Urojenia zmian w obrębie własnego ciała, dysmorfofobiczne.
- Urojenia wielkościowe, nadludzkiej mocy, zdolności np. uzdrawiania
- Urojenia religijne, misyjne.
- Urojenia winy, mam negatywny wpływ na innych, przeze mnie inni cierpią, na świecie są kataklizmy.
- Omamy słuchowe – słyszę głosy, komentujące moje zachowanie, nakazujące określone zachowania, lub głosy, które dyskutują między sobą.
- Omamy czuciowe, smakowe, zapachowe.
- Dezorganizacja myślenia, brak logicznego myślenia, rozkojarzenie, wielowątkowość, nieadekwatność wypowiedzi.
- Dezorganizacja zachowania i reakcji emocjonalnych.
- Objawami afektywnymi w zaburzeniu schizoafektywnym są zmiany nastroju: podwyższony nastrój, któremu towarzyszy podwyższony napęd i zaburzone zachowanie, lub obniżony, depresyjny nastrój i zmiana zachowania o charakterze obniżonego napędu.
W historii mojego doświadczenia klinicznego byli pacjenci z rozpoznaniem zaburzenia schizoafektywnego typu maniakalnego, którzy w chorobie, po kilku dniach znajomości zawierali związki małżeńskie, nagle bez powodu rezygnowali ze stabilnej pracy, porzucali swoje odpowiedzialne role zawodowe, rodzinne i podejmowali, niezrozumiałą dla bliskich, decyzję o podróży dookoła świata. Byli tacy, którzy bez żadnych środków finansowych zwiedzili Europę, korzystając ze swojej maniakalnej siły przekonywania i łatwości nawiązywania kontaktów, wymuszali pomoc przygodnie poznanych „ludzi dobrej woli” i korzystali z darmowych noclegów, bądź spali gdziekolwiek, żywiono ich i podwożono. Niestety inni doświadczali ryzykownych dla zdrowia i życia sytuacji, tracili kolejne zatrudnienia, popadali w konflikty i problemy z prawem. Tracili rodziny, które nie miały świadomości zachorowania i dla których niezrozumiała zmiana zachowania na nieodpowiedzialne, obciążające psychicznie, była zbyt trudna do zaakceptowania. Zdarzało się, że pacjent z objawami hipomanii, podwyższonego nastroju o łagodniejszym nasileniu, zdawał dobrze egzaminy na studiach, bo choć nie miał wystarczającej wiedzy, to hipomaniakalny sposób prezentacji siebie, rzekoma kreatywność i łatwość wypowiadania się, niewątpliwie były pomocne. Inny pacjent po przebytym leczeniu i uzyskaniu krytycyzmu do choroby, dzielił się swoim doświadczeniem związanym z faktami, że przez długi czas jego stan maniakalny, był odbierany w pracy przez pracodawcę i współpracowników, jako kreatywność, przebojowość, asertywność, pożądana odporność na stres, optymizm i pozytywne nastawienie do ludzi. Niestety przebieg choroby z nasilonymi objawami stanu depresyjnego, może być zagrażający dla życia pacjenta, z powodu nasilonych myśli samobójczych i tendencji do ich realizacji.
O ile jest zrozumiałe, że pacjent może być bezkrytyczny do swojego zachorowania, szczególnie, gdy choroba powoli się nasila, a stan maniakalny pacjent interpretuje, jako pożądaną energię życiową, to niestety niski poziom edukacji społecznej, dotyczącej problemów i zaburzeń psychicznych, powoduje, że rodziny pacjentów i otoczenie, również nie ma tej świadomości, w efekcie nie są w stanie pomóc choremu i są całkowicie bezradne. Stopniowo wikłają się w permanentne i bezskuteczne dyskusje, przekonywanie i perswadowanie pacjentowi jego nieodpowiedzialnych zachowań, tym samym nasilają się kłótnie, przeżywanie złości, zachowania agresywne. Obciążenie psychiczne rodziny graniczy z wytrzymałością, a jakość życia wszystkich członków rodziny dramatycznie się obniża, generując kolejne problemy. Dopiero, gdy objawy są bardzo nasilone, a zachowanie pacjenta jest wyraźnie dziwaczne, daleko odstające od normy, bliscy uruchamiają procedury pomocowe. Zazwyczaj choroba jest wówczas w fazie ostrej, pacjent „wypadł z życia” i wymaga przymusowego leczenia wbrew woli, leczenie staje się dłuższe. Utrzymujące się, nieleczone i przewlekłe objawy znacznie trudniej leczyć oraz zwiększa się ryzyko gorszego rokowania.
Zaburzenie Schizoafektywne: typ Maniakalny i Depresyjny
Zaburzenie schizoafektywne, typ maniakalny.
Zaburzenie, w którym objawy schizofreniczne i objawy maniakalne występują jednocześnie i mają porównywalne nasilenie. Cechuje je:
- Podwyższony nastrój, pobudzenie, podwyższony napęd, wzmożona energia, rozdrażnienie, zachowania agresywne, którym mogą towarzyszyć nastawienia prześladowcze. Brak koncentracji, rozkojarzenie, brak dystansu i powściągliwości w kontaktach interpersonalnych. Minimalna potrzeba snu i zaburzenia rytmu dobowego, snu i czuwania.
- Mogą występować nastawienia urojeniowe o charakterze odnoszącym, prześladowczym, wielkościowym, misyjnym.
- Poczucie, że własne myśli są zakłócane, sterowane przez kogoś, rozgłaśniane – odsłonięte, „inni znają moje myśli”.
- Halucynacje słuchowe – „ słyszę głosy, które mi mówią…..”
Choć nasilenie objawów powoduje efekt poważnego zaburzenia zachowania, to pacjenci z tą diagnozą często wracają do normy sprzed zachorowania, a choroba dość szybko ustępuje.
Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
W tym rozpoznaniu, występują w tym samym czasie i porównywalnym nasileniu, objawy schizofreniczne i objawy afektywne – depresyjne. Występują takie objawy, jak:
- Depresyjny nastrój, myśli depresyjne, poczucie winy i urojenia winy, poczucie bezradności, beznadziejności, myśli i tendencje samobójcze.
- Obniżony napęd, zahamowanie, poczucie braku energii życiowej, poczucie stałego zmęczenia fizycznego.
- Bezsenność.
- Spadek łaknienia i masy ciała.
- Problemy z koncentracją.
- Przekonanie urojeniowe, że własne myśli są rozgłaśniane, „odsłonięte i znane dla wszystkich”.
- Poczucie winy, również o charakterze urojeniowym.
- Przekonanie urojeniowe, że własne myśli są sterowane przez innych.
- Urojenia śledzenia, odnoszące, obmawiania.
- Halucynacje słuchowe – słyszenie głosów, o charakterze upokarzającym, oskarżającym, grożącym życiu, bądź nakazujące.
Leczenie Psychozy Schizoafektywnej
Podstawowym i bezwarunkowym sposobem leczenia jest leczenie farmakologiczne, które po wyciszeniu objawów ostrej fazy choroby musi być kontynuowane i utrzymywane długoterminowo. Niesystematyczne przyjmowanie leków, ich odstawianie i rezygnacja z leczenia podtrzymującego remisję, zdecydowanie podwyższa ryzyko nawrotu choroby w dość szybkim czasie, a występowanie kolejnych epizodów może wpływać na gorsze rokowania w przyszłości.
Trafne, zdiagnozowanie choroby schizoafektywnej, jej zindywidualizowanej specyfiki przebiegu jest warunkiem prawidłowego i optymalnego doboru leków. Pacjent z tą diagnozą, zależnie od objawów i fazy choroby wymaga włączenia leczenia o charakterze przeciwpsychotycznym (wpływające na wyciszenie objawów psychotycznych, z kręgu schizofrenii), jak i być może leków normotymicznych, czyli stabilizujących afektywność pacjenta (zaburzenia maniakalne i depresyjne w przebiegu choroby), bądź leków przeciwdepresyjnych o silnym działaniu przeciwlękowym i uspakajającym. Zależnie od przebiegu choroby istnieją korzyści i ryzyko związane z łączeniem podawania leku normotymicznego z przeciwpsychotycznym, głównie chodzi tu zarówno o potencjalne niekorzystne interakcje, jak i zysk z wykorzystania działania stabilizującego nastrój. Istotne jest właściwe dobranie leku przeciwpsychotycznego. Niektóre leki z grupy przeciwpsychotycznej działające na objawy afektywe w schizofrenii, np. z komponentą przeciwdepresyjną, są szczególnie pożądane w leczeniu zaburzeń schozoafektywnych.
Leczenie psychozy schozoafektywnej wymaga od psychiatry, niestandardowych, elastycznych działań. Jest dostosowane do indywidualnego obrazu i przebiegu zaburzenia. Dla przykładu: na ile są nasilone objawy psychotyczne?, czy jest przewaga dwu – lub jednobiegunowego przebiegu zaburzenia?, czy występują tylko stany depresyjne?, tylko stany maniakalne?, czy występują naprzemiennie ?
Zasadą w leczeniu zaburzenia schizoafektywnego jest to, że nie zaleca się rutynowo obligatoryjnego łączenia leków przeciwpsychotycznych, normotymicznych, przeciwdepresyjnych. W każdym przypadku psychiatra diagnozuje sposób przebiegu choroby, nasilenie określonych objawów i wówczas podejmuje decyzję o rodzaju leczenia farmakologicznego.
Przyczyny Psychozy Schizoafektywnej
Uważa się, że przyczyny zachorowania na zaburzenie schizoafektywne są podobne jak w przypadku zachorowania na schizofrenię i chorób afektywnych, i nie przypisuje się im odrębnych uwarunkowań patogenetycznych. Są związane z biologiczną predyspozycją do zachorowania na zaburzenia psychotyczne. Podstawowe pytanie o przyczyny zachorowania ciągle pozostaje bez jednoznacznej odpowiedzi. Współczesne badania dotyczące przyczyn zachorowania zwracają uwagę na czynniki neurorozwojowe, czyli dyskretne zaburzenia rozwoju mózgu, które są nieprawidłowościami wynikającymi z deficytów strukturalnych mózgu i dysfunkcjonalności w przewodnictwie neuronalnym (dysregulacji dopinargicznej) powstałymi w okresie wczesnego rozwoju mózgu.
Podjęcie zagadnienia przez naukowców „jak przebiegają zaburzenia schizofreniczne” w miejsce „jak powstają zaburzenia schizofreniczne” pozwoliło zgromadzić wiedzę na temat wpływu czynników determinujących zachorowanie i nawroty choroby, warunkujących lepszy lub gorszy przebieg choroby, w tym zaburzeń schizoafektywnych. Do takich czynników należy:
- Biologiczna predyspozycja do zachorowania,
- Czynniki stresogenne,
- Systematyczne leczenie farmakologiczne w formie leczenia podtrzymującego,
- Dobra współpraca z lekarzem i znajomość specyficznych „algorytmów” postępowania farmakologicznego w dynamicznym procesie nasilania się objawów i remisji.
- Umiejętności społeczne,
- Oparcie społeczne
Nie mamy wpływu na biologiczną predyspozycję do zachorowania, z którą człowiek przychodzi na świat i nieprzewidywalne czynniki stresogenne, ale mamy wpływ na inne czynniki determinujące przebieg chorowania. Możemy wzmacniać umiejętności społeczne, poprzez psychoterapię, dzięki którym lepiej radzimy sobie ze stresem, możemy wzmacniać czynnik – oparcia społecznego, jakim jest rodzina generacyjna i własna pacjenta, poprzez psychoedukację i rodzinne sesje terapeutyczne. Mamy również wpływ na decyzję o systematycznym leczeniu farmakologicznym, które jest zgodne z ciągle dynamicznymi zaleceniami lekarza. Tak, więc pacjent i jego rodzina nie są całkowicie bezbronni wobec tej choroby.
Radykalnie skrajne spostrzeganie zaburzeń z kręgu schizofrenii, jako uwarunkowanych wyłącznie biologicznie lub wyłącznie psychogennie należy do przeszłości. Obecnie modele o największym znaczeniu klinicznym łączą komponenty uwarunkowań biologicznych i psychogennych i określane są mianem modeli biologiczno-psychospołecznych. Takie rozumienie uwarunkowań zachorowania na psychozy schizofreniczne ma znaczący wpływ na sposób leczenia tych zaburzeń, ma to również swoje uzasadnienie w odniesieniu do psychozy schizoafektywnej. Zgodnie z tym modelem leczenie farmakologiczne powinno być komplementarne, a nie konkurencyjne wobec leczenia psychoterapeutycznego, psychospołecznego.
Znaczącą teorią należącą do modeli biologiczno-psychospołecznych jest model zaproponowany przez Josepha Zubina i Springa. Model postuluje istnienie częściowo wrodzonej i częściowo nabytej stałej podatności na zranienie (wrażliwość, ang. vulnerability). Podatność na zranienie to obniżony próg reagowania na społeczne bodźce (wysoki poziom wrażliwości). Uruchomienie podatności na zranienie (ranliwość) istnieje, jako potencjalne ryzyko i manifestuje się wtedy, gdy stres i obciążenia działają na pacjenta w wystarczającej sile. Innymi słowy centralnym zaburzeniem w chorobie jest podatność na zranienie. Przez to obniżenie progu reagowania na bodźce, nawet o niskim poziomie stymulacji, sprawia, że stają się one stresorami i atywizują podatność na zranienie, prowadzą do psychotycznej dekompensacji. Stresorami są wydarzenia, których właściwością są: nieoczekiwane, nieżyciowe, niepożądane, niemożliwe do przewidzenia i niekontrolowalne.
Joseph Zubin określił listę tzw. wskaźników podatności na zranienie, biorąc pod uwagę wszystkie obecnie istniejące etiologiczne modele zaburzeń schizofrenicznych – genetyczny, ekologiczny, rozwojowy, biochemiczny, neurorozwojowy. Z analizy tych wskaźników wynika, że, jeśli osoba posiada:
- odpowiednie mechanizmy radzenia sobie z trudnymi sytuacjami,
- korzystną sieć społeczną,
- ekologiczną nisze, w której żyje,
i jeśli te wszystkie czynniki kształtują się korzystnie, to będą chronić jednostkę przed rozwojem choroby, nawet osobę podatną na zranienie i zachorowanie.
Istotne jest tu to, że w świetle tego modelu od kompleksowego leczenia oczekuje się nie tylko leczenia farmakologicznego i redukcji objawów, ale i terapeutycznej interwencji w biologiczne uwarunkowania wrażliwości – podatności na zranienie. Formami pomocy psychologicznej, wzmacniającej czynniki chroniące przed nawrotami epizodów choroby są:
- treningi umiejętności społecznych, asertywności,
- budowanie i wzmacniane zasobów rodzinnych i systemów wsparcia,
- psychoterapia indywidualne, grupowa, rodzinna,
Oznacza to, że pacjent i jego rodzina nie są całkowicie bezbronni wobec tej choroby. Mają znaczny wpływ na korzystny przebieg choroby, obniżanie ryzyka nawrotów choroby, wydłużanie czasu remisji choroby, i dobrą jakość życia pacjenta, pomimo zachorowania.
Dlatego na szczególną uwagę zasługuje: Kompleksowa Forma Leczenia Psychofarmakologicznego, która uwzględnia Oddziaływania Psychoedukacyjne.
Leczenie Zaburzeń Schizoafektywnych – Psychoedukacja
W procesie efektywnego leczenia zaburzenia schizoafektywnego podstawowym problemem nie są trudności dotyczące skuteczności leczenia farmakologicznego, lecz umiejętność kontrolowania choroby poprzez, przede wszystkim proces systematycznego i dynamicznego monitorowania leczenia farmakologicznego, a tym samym długoterminowego utrzymywania remisji objawowej i zapobiegania tendencjom choroby do nawrotów. Specyficzną, bowiem cechą zaburzeń psychicznych z kręgu schizofrenii i zaburzenia schizoafektywngo są nawroty. Najczęściej, powodem nieustannych nawrotów choroby, krótkich remisji i kolejnych hospitalizacji, jest brak wiedzy pacjenta i jego rodziny z zakresu umiejętności kontrolowania choroby. Zazwyczaj to choroba kontroluje życie pacjenta i jego rodziny. Zadaniem oddziaływań psychoedukacyjnych jest odwrócenie tej zależności tak, aby pacjent z pomocą rodziny nauczył się kontrolować chorobę. Psychoedukacja jest metodą terapeutyczną wspierającą pacjenta i jego rodzinę w redukcji ryzyka nawrotu choroby. Raporty z badań oceniające wyniki leczenia, w którym pacjent i jego rodzina zostali objęci oddziaływaniami psychoedukacyjnymi, jednoznacznie wskazują na zdecydowane obniżenie ryzyka nawrotów choroby i dłuższe remisje. Wyniki badań, podkreślają w kontekście rokowań, znaczenie udziału nie tylko pacjenta, ale i jego rodziny w oddziaływaniach psychoedukacyjnych, jako znaczącego czynnika środowiskowego, warunkującego przebieg chorowania. Dodatkowo warto podkreślić, że psychoedukacja jest forma pomocową, która zwraca uwagę na brzemię rodzinne, jakim jest obciążona rodzina pacjenta z diagnozą schizofrenii i zaburzeń schizoafektywnych. Szeroko rozumiane działania psychoedukacyjne uwzględniają rodzinne uwarunkowania przebiegu choroby, są to między innymi: klimat rodzinny, styl funkcjonowania rodziny, poziom emocjonalności w rodzinie, komunikację i relacje wewnątrz rodzinne. Zdefiniowanie rodzinnych uwarunkowań przebiegu choroby, zgodnie z naukowymi koncepcjami np. Teorii Ujawnianych Uczuć i podjęcie współpracy z rodziną w formie psychoedukacyjnej, poradnianej lub systemowej terapii rodzinnej, wzmacnia zasoby odpornościowe pacjenta i jego rodziny, obniża ryzyko niepomyślnego przebiegu choroby.
Jak wspomniano wcześniej Model Uwrażliwienie –Stres, zwraca uwagę, na biologiczną predyspozycję do zachorowania, która może zostać aktywizowana przez czynniki stresogenne. Zwraca się uwagę, że czynnikiem stresogennym o charakterze biologicznym aktywizującym predyspozycje do zachorowania i ryzyko kolejnych nawrotów choroby, jest nadużywanie środków psychoaktywnych, takich jak: kokaina, amfetamina, substancje o działaniu halucynogennym. Ryzyko zachorowania i występowania epizodów nawrotu, zwiększa się istotnie w przypadku nadużywania substancji z grupy kannabinoidów, jaką jest np. marihuana. Nadużywanie alkoholu, łączenie go z lekami zdecydowanie prowokuje zaostrzenia choroby.
W zakończeniu warto podkreślić, że istotnym warunkiem zadawalającego i efektywnego procesu leczniczego, jest kontakt ze stałym lekarzem psychiatrą, oparty na relacji partnerskiej: lekarz-pacjent-rodzina.
Centum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje kompleksowe leczenie psychofarmakologiczne zaburzeń schizoafektywnych:
- leczenie farmakologiczne,
- oddziaływania psychoedukacyjne dla pacjenta i/lub jego rodziny,
- psychoterapię indywidualną i grupową,
- porady psychologiczne