Zaburzenie hipochondryczne w Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych należy do zaburzeń nerwicowych, występujących pod postacią somatyczną i bywa, że jest potocznie określane, jako nerwica hipochondryczna. Zaburzenie objawia się nadmierną koncentracją na własnym zdrowiu i wysokim poziomie niepokoju o swój stan fizyczny.
Objawy hipochondrii
Specyficzną cechą zaburzenia są ciągłe skargi na dolegliwości somatyczne i przekonanie o zachorowaniu na poważną chorobę somatyczną. Jest nieustannym skupianiem się na funkcjonowaniu określonych narządów wewnętrznych lub układach, oraz uporczywym domaganiem się kolejnych badań, choć wyniki żadnych poprzednich nie potwierdzają jakichkolwiek hipotez dotyczących fizycznych uwarunkowań zgłaszanych dolegliwości. Pacjent traci czas na poszukiwanie kolejnych lekarzy specjalistów, którzy ma nadzieję, że wreszcie odkryją somatyczną przyczynę jego dolegliwości. W swoim niezłomnym przekonaniu uważa, że jest tylko kwestią czasu dotarcie do kompetentnego specjalisty, którego do tej pory nie miał szczęścia spotkać. Sugestywność skarg i obraz cierpienia, jaki prezentuje pacjent wikła rodzinę i znajomych w poszukiwania specjalisty. Tu trzeba odnotować, że może występować duża zmienność skarg somatycznych przy kolejnych wizytach lekarskich. Innymi słowy istnieje brak uzasadnienia dla stwierdzenia jakiegokolwiek zaburzenia somatycznego, które by wyjaśniało naturę i nasilenie objawów i związane z nim poczucie cierpienia.
Zaburzenia hipochondryczne
Zazwyczaj pacjent nie dopuszcza do świadomości istnienia psychologicznych uwarunkowań zaburzenia hipochondrycznego, choć są one czytelne dla otoczenia. Pacjent zmienia kolejnych lekarzy, próbując ich przekonać do swoich racji, co staje się źródłem rozżalenia, poczucia braku zrozumienia i frustracji, zarówno dla pacjenta, jaki i lekarzy. Pacjenci czują się urażeni sugestią lekarzy pierwszego kontaktu o konieczności skierowania do lekarza psychiatry. Prezentowanie nasilonych objawów i cierpienia z ich powodu może pełnić określoną rolę w rodzinie i relacji partnerskiej, może mieć charakter kontroli, dominacji i wymuszania określonych postaw i zachowań, sposobu traktowania przez innych, np. uzyskiwanie uwagi i opiekuńczości, zwolnienia z odpowiedzialności czy konieczności podejmowania zadań, nowych wyzwań, bycia samodzielnym.
Hipochondrii często towarzyszy wyraźna depresja i lęk. Pamiętając o tym, że naturalny przebieg depresji i jej wystrój może być zdominowany przez skargi somatyczne, a obraz kliniczny może sugerować zaburzenia hipochondryczne, to jednak należy pamiętać, że w takim przypadku zaburzenie depresyjne uważa się wówczas za pierwotne, wymagające specjalistycznego leczenia psychofarmakologicznego (depresja hipochondryczna). Zaburzenie hipochondryczne zazwyczaj jest przewlekłe i najczęściej występuje po raz pierwszy przed 50 rokiem życia. W zaburzeniu nie występują dziwaczne przeświadczenia o funkcjach narządów wewnętrznych i poczucie zmienności poszczególnych części ciała, czy zaburzenia obrazu ciała o charakterze urojeniowym. W zaburzeniach hipochondrycznych, w przeciwieństwie do zaburzeń somatyzacyjnych, uwaga pacjenta jest skierowana bardziej na jeden lub dwa objawy somatyczne, niż na liczne i zmienne.
Hipochondria – jak leczyć?
W zaburzeniu tym na szczególną uwagę zasługuje proces różnicowania diagnostycznego i wykluczenia chorób somatycznych, oraz organicznego uzasadnienia skarg pacjenta. Zaburzenie hipochondryczne o charakterze nerwicowym wymaga różnicowania z urojeniami hipochondrycznymi. Bo choć w obu przypadkach przekonania hipochondryczne są racjonalnie nieuzasadnione, to stopień przeświadczenia o ich słuszności i ich możliwa chociażby krótkookresowa weryfikacja zmienia się, pod wpływem argumentów, wyników badań somatycznych i jest przeżywana mniej irracjonalnie niż w przypadku urojeń. Urojenia hipochondryczne mogą występować w zaburzeniach psychotycznych, np. schizofrenii czy paranoi lub depresji urojeniowej.
W potocznym pojęciu istnieje termin hipochondryk, raczej o lekceważącym i pejoratywnym znaczeniu, a nawet jest utożsamiany z symulacją choroby. Choć pacjenci z objawami zaburzenia hipochondrycznego drażnią nas i irytują swoją nadmierną koncentracją i wyczuleniem na oznaki choroby, czasami śmieszą swoją irracjonalnością, częściej jednak wprowadzają nas w stan bezradności i beznadziejności, to jednak nie są symulantami i nie udają objawów, ale cierpią z powodu swoich nasilonych obaw o zdrowie.
Życie z „hipochondrykiem” nie jest łatwe, radosne i lekkie, jest skażone aurą pesymizmu, cierpienia, smutku i depresyjności. Dlatego w przypadku poczucia znacznego obciążenia psychicznego członków rodziny syndromem hipochondrii, warto skorzystać ze specjalistycznej formy pomocowej, jaką jest systemowa psychoterapia rodzinna.
Hipochondria u dzieci
Objawy psychosomatyczne często występują u dzieci i są symptomem wielu zaburzeń emocjonalnych np. zaburzeń lękowych – w formie lęku uogólnionego, separacyjnego, lęku społecznego, w postaci fobii, fobii szkolnej. Skargi na objawy somatyczne mogą być reakcją na stres, trudną sytuację rodzinną i rodzicielski styl wychowawczy, przemoc i krzywdzenie. W przypadku dzieci i młodzieży każde utrzymujące się skargi na dolegliwości somatyczne wymagają natychmiastowej diagnozy, również w kontekście psychogennych uwarunkowań.
Leczenie hipochondrii – Salus Pro Domo Warszawa
Uważa się, że w przypadku zaburzenia hipochondrycznego trudno jest o dobre rokowania i trwałą poprawę. Jak zatem leczyć hipochondrię? Za podstawową metodę leczenia zaburzeń nerwicowych w tym hipochondrii, w którym istotnym czynnikiem etiopatogenetycznym jest stres i związane z tym przeżywanie lęku, uważa się psychoterapię. Widoczny wpływ na poprawę samopoczucia uzyskuje się stosując psychoterapię poznawczo-behawioralną, której celem jest zmiana dysfunkcjonalnych przekonań, schematów poznawczych prowadzących do pełnienia roli chorego. Dodatkowo znaczącym efektem jest stosowanie technik relaksacyjnych, wzmacnianie pozytywnego myślenia, czyli techniki autoterapii poznawczej. Celem psychoterapii psychodynamicznej jest restrukturalizacja osobowości, której cechy prowadziły do tendencji wchodzenia w rolę chorego.
Hipochondria – leczenie w Warszawie
Jak pomóc „hipochondrykowi”? Tak, jak wcześniej wspomniano, trudno jest w tym zaburzeniu uzyskać krytycyzm u pacjenta i świadomość, że jego dolegliwości mają charakter psychogenny, a tym samym oczekiwać motywacji, że podejmie leczenie psychoterapeutyczne. Dlatego najbardziej naturalną formą pomocową osobie cierpiącej z powodu zaburzenia hipochondrycznego jest podjęcie, w początkowym etapie wspólnej psychoterapii w formie sesji rodzinnych.
Leczenie farmakologiczne ma charakter wspomagający i zależy od rodzaju zaburzenia. Ponieważ nasilone skargi na objawy somatyczne mogą być pozornie jedynym przejawem depresji, mogą współwystępować (o niezbyt dużym nasileniu) w przebiegu depresji, bądź zaburzenie hipochondryczne może prowokować objawy depresyjne, dlatego w leczeniu, zależnie od diagnozy stosuje się leki przeciwdepresyjne, niezależnie czy objawy depresyjne są pierwotne czy wtórne do zaburzenia hipochondrycznego. W zaburzeniach hipochondrycznych, w którym objawy mają charakter zbliżony do idei urojeniowych stosuje się neuroleptyki. Okresowo, przy nasileniu dolegliwości są stosowane leki o działaniu adrenolitycznym np. beta-blokery.
