Uzależnienie od telefonu

Zjawisko problemowego korzystania z telefonu komórkowego jest obserwowane od czasu pojawienia się smartfonów, które są wyposażane w coraz więcej funkcji, aplikacji i pozwalają korzystać z Internetu. Można zaryzykować tezę, że  podstawowa funkcja telefonu, jaką jest możliwość połączeń telefonicznych jest marginalnym wykorzystywaniem urządzenia. Mimo niewątpliwie wielu korzyści użytkowania, telefony komórkowego niosą za sobą niebezpieczeństwo uzależnienia. Badania i statystyki podkreślają nadmierne i szkodliwe ich użytkowanie. Alarmują o lawinowo narastającym problemie uzależnień od smartfonu, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Uzależnienie od telefonu w badaniach i literaturze określa się jako:

1. dezadaptacyjne korzystanie z telefonu,
2. syndrom nadmiernej zależności od telefonu,
3. problemowe korzystanie z telefonu,
4. nałogowe, szkodliwe korzystanie z telefonu,
5. uzależnienie od telefonu
6. fonoholizm

Co to jest fonoholizm – Czym jest fonoholizm

Fonoholizm jest patologicznym używaniem smartfonu, i stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i satysfakcjonującej jakości życia. Problem dotyczy nie tylko dzieci i młodzieży, ale również osób dorosłych urodzonych w latach osiemdziesiątych XX wieku. Badania wskazują, że największe zagrożenie nadużywaniem telefonu przypada na wiek 14-20 rok życia,  zwłaszcza w grupie 14-latków, co jest związane z brakiem umiejętności kontroli, adekwatnej do wieku rozwojowego. Zwraca się uwagę, że największe problemy z uzależnieniem od telefonu mają osoby, które pierwszy telefon otrzymały przed 13 rokiem życia.

Jakie są objawy uzależnienia od telefonu

Czym jest fonoholizm u dzieci, młodzieży i dorosłych

Wśród symptomów wskazujących na szkodliwe używanie smartfonu przez dzieci, młodzież, dorosłych, i zazwyczaj równoległego uzależnienia od gier komputerowych, wymienia się między innymi:

• nadmierne rozmawianie przez telefon i zaabsorbowanie telefonem, które wymusza nieustanną jego dostępność, zarówno w dzień, jak i w noc. Korzystanie z telefonu do późnych godzin nocnych, nawet kosztem snu,
• przymus posiadania zawsze włączonego telefonu,

• nieprzestrzeganie limitów czasu poświęcanych na SMS-y, gry, oglądanie filmów. Przez wiele godzin nie możność oderwania się od telefonu,
•  nałogowe wysyłanie tekstowych wiadomości,

• brak kontroli nad czasem użytkowania. Próby ograniczenia korzystania z telefonu są nieudane,
• przy próbach samokontroli dochodzi do powrotów destrukcyjnych zachowań i patologicznego korzystania.
• szkodliwe korzystaniu w telefonie z Internetu, uzależnienie od informacji, szkodliwe korzystanie z gier komputerowych i oglądanie filmów,
• korzystanie z telefonu w sytuacjach zabronionych, niewskazanych, np. podczas prowadzenia samochodu, na przejściach dla pieszych,
• używanie telefonu np. granie w gry, staje się najważniejszą czynnością dnia codziennego
• korzystanie z telefonu, aby zapewnić sobie dobre samopoczucie,
• korzystanie z telefonu jest sposobem na nudę, relaks i spędzanie wolnego czasu,
• korzystanie z telefonu ogranicza czas na inne aktywności,
• rezygnacja z aktywności, dotychczasowych zainteresowań,

• porzucanie aktywności, zainteresowań, podczas których nie można korzystać z telefonu.

• czas wolny od pracy, szkoły jest wykorzystywany do używania telefonu
• wykorzystywanie każdej wolnej chwili na pisanie SMS-ów i gry
• korzystanie z telefonu wpływa na jakość i ograniczanie relacji z bliskimi, pracę, naukę szkolną, zainteresowania, obowiązki, plany i ambicje,

• są gotowi kłamać, manipulować, kraść i oszukiwać dla spędzania czasu w cyberprzestrzeni.
• nasilająca się konfliktowość z rodzicami, w relacjach partnerskich,
• nasilająca się absencja szkolna. Zaniedbywanie obowiązków szkolnych, pogarszanie się wyników w nauce.
• zaniedbywanie kontaktów rówieśniczych. Bardziej interesują się relacjami wirtualnymi niż rówieśniczymi, rodzinnymi.
• Kradzież pieniędzy na gry.

• występują symptomy odstawienia, gdy telefon jest niedostępny,: pojawia się zły nastrój, apatia, nasilone zachowania buntownicze, ataki paniki. Podwyższony poziom irytacji i zdenerwowania, pobudzenia, zachowania agresywne, szantażujące, w przypadku prób ograniczania czasu użytkowania.

Niepokojąco nasilającym się zjawiskiem, obserwowanym w praktyce dotyczącym dzieci i młodzieży, które nadużywają smartfonu i komputera, jest stopniowo narastająca absencja szkolna, często związana z rytmem dobowym, bardzo późnym zasypianiem oraz wycofywanie się z aktywności, obowiązków i zainteresowań. Zachowania te są diagnozowane przez rodziców i specjalistów, jako objawy depresyjne, wymagające leczenia farmakologicznego. Efektem jest, że ta grupa dzieci i młodzieży diagnozowana, jako pacjenci z rozpoznaniem depresji wymuszają na rodzicach, usprawiedliwianie nieobecności,  pozornie uzasadniony indywidualny tok nauczania czy zapis do szkoły „ w chmurze”. Tym samym zwolnienie ich z obowiązku systematycznego chodzenia do szkoły, pogłębia  problem uzależnienia. Diagnoza wymaga różnicowania depresji i stylu funkcjonowania związanego z nadużywaniem smartfonu i komputera.

Uzależnienie od telefonu –  objawy u dzieci i dorosłych,

Badania zwracają uwagę, ze użytkownicy smartfonów, którzy nadużywają urządzenia:

• sprawdzają swoje urządzenia 150 razy dziennie, i nigdy się z nim nie rozstają,
• kompulsywnie sprawdzają jego aktywność po chwilach milczenia, czy jest naładowany, czy przyszła wiadomość,
• korzystają z telefonu po przebudzeniu, zanim wstaną z łóżka, przed zaśnięciem, w łazience, mają go nawet w nocy w łóżku,
• mają potrzebę natychmiastowego zareagowania na powiadomienia,
• nastrój staje się zależny od liczby otrzymanych SMS-ów,
• potrzeba bycia cały czas na bieżąco z informacjami w sieci,
• uzależnienie od czytania i pisania wiadomości,
• silne zdenerwowanie, gdy przerywa się korzystanie z urządzenia,
• nomofobia – przeżywanie irracjonalnego strachu przez utratą telefonu, bądź braku zasięgu,

Do objawów abstynencyjnych, które pojawiają się przy próbach zablokowania korzystania z telefonu należą:

• wzmożone zachowania agresywne, agresja słowna i fizyczna, wybuchy złości, drażliwość,
•  apatia, przeżywanie objawów depresyjnych, lękowych.
• bezsenność.
• labilność nastrojów, próby samobójcze, samouszkodzenia.

Uzależnienia Behawioralne – Uzależnienie od Smartfonu

Badacze naukowi, socjolodzy i psycholodzy zwracają uwagę, że wiek XXI staje się epoką generującą lawinowo narastające problemy ze zdrowiem psychicznym związane z uzależnieniami. Każda dekada naszych czasów niesie za sobą nowy rodzaj uzależnień dotyczących: substancji chemicznych – psychoaktywnych i uzależnień behawioralnych, ryzykownych zachowań.

Uzależnienia behawioralne są definiowane, jako szkodliwe dla zdrowia psychicznego i fizycznego zachowania kompulsywne, które oparte są na przymusie określonego postępowania, bez względu na świadomość i dotkliwość wywoływanych szkód. Ze względu na skalę zasięgu uzależnienia behawioralne, w tym nadużywanie smartfonów, stają się bardzo poważnym problemem społecznym i świadczą o tym statystyki z ostatnich lat. Straty wynikające z uzależnienia są wielowymiarowe, dotyczą problemów funkcjonowania rodziny, zawodowego, edukacyjnego, ekonomicznego i konfliktów z prawem.

Niepokojące jest zjawisko, że uzależnionymi stają się osoby coraz młodsze wiekowo, rośnie ryzyko uzależnień w okresie adolescencji, narasta problem wśród dzieci. W przypadku dzieci i młodzieży odnotowuje się szybsze przechodzenie od zachowań ryzykownych, do uzależnienia, niż ma to miejsce w przypadku dorosłych.

Skutki uzależnienia od telefonu

O ile w świadomości społecznej istnieje wiedza na temat problemów alkoholowych i związanych z zażywaniem narkotyków, o tyle problem uzależnień behawioralnych jest ciągle traktowany marginalnie i z pobłażaniem. Paradoksalnie uważa się, że uzależnienia behawioralne są bezpieczniejsze, o mniejszych negatywnych konsekwencjach dla zdrowia fizycznego niż uzależnienia od środków psychoaktywnych, choćby dlatego, że nie istnieje ryzyko przedawkowania. Ma to swoje uzasadnienie, jeśli chodzi o wymiar somatyczny, choć znane są przypadki śmierci przed monitorem komputera czy związane z poważnymi zaniedbywaniem podstawowych potrzeb fizjologicznych jak sen, jedzenie i picie, a nawet  opieki nad małymi dziećmi doprowadzając do ich śmierci. Natomiast bezpieczeństwo uzależnienia behawioralnego w kontekście zagrożenia dla zdrowia psychicznego nie jest to już prawdą. Uzależnienia behawioralne niejednokrotnie kończą się poważnymi objawami depresyjnymi i samobójstwem. Straty w funkcjonowaniu psychospołecznym to obniżony poziom jakości życia we wszystkich obszarach życia, rodzinnego i zawodowego, rozwoju osobistego. Uzależnienia behawioralne często skutkują poważnymi zaburzeniami psychicznymi np. objawami depresyjnymi, lękowymi, fobiami społecznymi, izolacją i marginalizacją społeczną.  Mają wpływ na nie wywiązywanie się z obowiązków zawodowych, rodzinnych, z opieki nad dziećmi, marginalizują proces edukacyjny, są częstym powodem szkolnych porażek. Są poważnym zagrożeniem dla dobrostanu psychicznego.

Wszystkie te zagrożenia dotyczą również nadużywania telefonu, szczególnie przez dzieci i młodzież.

Minimalizowanie znaczenia uzależnienia od smartfonu ma wymierne konsekwencje w przypadku dzieci i młodzieży. Jeśli problem ryzykownych zachowań jest niedostrzegalny bądź bagatelizowany przez rodziców i opiekunów, to wiąże się to z dość późnym reagowaniem na już zaawansowane uzależnienie, które przejawia się wymiernymi konsekwencjami np. związanymi z edukacją szkolną, zaburzeniami emocjonalnymi i prawidłowym rozwojem osobowości. Nasilenie uzależnień behawioralnych związanych z technologiami cyfrowymi jest szczególnie widoczne na przełomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Uważa się, że wiek gimnazjalny jest eksplozją zachowań ryzykownych, które prowadzą do uzależnień szczególnie od ekranu, telefonu i komputera. W poradniach leczenia uzależnień behawioralnych pojawiają się pacjenci w wieku 10 -14 lat. Na terapię trafiają nie tylko coraz młodsi pacjenci, ale równocześnie uzależnieni od wielu czynników: nadużywania napojów energetycznych, zaburzonym korzystaniem z technologii cyfrowych, sięganiem po alkohol i narkotyki.

Każde uzależnienie jest chorobą, która ma ściśle określone kryteria diagnostyczne, jest procesem dynamicznym i ma swoje fazy rozwojowe. Kolejne fazy rozwojowe uzależnienia niosą za sobą pogłębiającą się destrukcję i wymierne szkody fizyczne – somatyczne, psychiczne, społeczne – zawodowe, rodzinne i ekonomiczne, oraz kryminogenne. Utrwalone uzależnienie decyduje o naszym życiu, porzucane są kolejne plany, ambicje i motywacje, niszczy relacje rodzinne, bywa, że prowadzi do jej rozpadu, ogranicza karierę zawodową, wpływa na przebieg edukacji u dzieci i młodzieży. Dość często uzależnienie od telefonu i komputera powoduje w grupie młodzieży wypadnięcie z procesu edukacyjnego. Staje się pretekstem do wymuszania na rodzicach tak zwanego indywidualnego trybu nauczania, lub formy nauczania on-line, która zwalnia z obowiązku systematycznej obecności w szkole. Tym samym sprzyja utrwalaniu uzależnienia, bo staje się podstawową codzienną aktywnością, wypełnianiem pustki życiowej.

Uważa się, że uzależnienia od substancji i behawioralne mają podobne uwarunkowania neurologiczne związane z działaniem neuroprzekaźników, pobudzania układu dopaminowego i serotoninowego. W przypadku wszystkich uzależnień dochodzi do wytwarzania neurohormonów, które odpowiadają za odczucia przyjemności – dopamina ( układ nagrody), i poprawy nastroju – serotonina, czy pobudzenia – adrenalina, noradrenalina, acetylocholina, oraz osłabienia czucia bólu – endorfiny.

Skutki uzależnienia od smartfonu u dzieci i młodzieży

Badacze amerykańscy zwracają uwagę na specyficzny stan psychiczny osób nadmiernie używających smartfonów i zaangażowanych w gry on-line, określają go, jako „flow”. Zdaniem neurologów korzystanie ze smartfonów, komputera, i nadużywanie gier komputerowych, jak żadna inna czynność pobudzają układ nagrody w mózgu w wyniku, czego dochodzi do zmian neurologicznych podobnych do tych, jakie są obserwowane w przypadku nadużywania narkotyków. Określone zachowania i wykonywane czynności skutkują podniesieniem poziomu neuroprzekaźnika zwanego dopaminą, który odpowiada za odczuwanie pobudzenia i pozytywnych odczuć, dochodzi również do podniesienia poziomu kortyzolu i adrenaliny w mózgu. W przypadku uzależnienie dochodzi do sztucznego wywoływania tych stanów przez powielanie określonych czynności. Jeśli 5-letnie dziecko grając w gry komputerowe dostarcza sobie „haju dopaminowego”, to prawdopodobieństwo, że samo sobie poradzi z nadchodzącym syndromem uzależnienia jest równe zeru, tak jak mało prawdopodobny jest prawidłowy rozwój emocjonalny i  ukształtowanie się prawidłowej osobowości.

Psycholodzy i pedagodzy są zgodni, że wczesne i nadmierne korzystanie ze smartfonu i Internetu prowadzi do pozbawienia dziecka możliwości realizowania zadań rozwojowych na każdym etapie rozwoju. Wzmacnia dysfunkcyjne wzorce poznawania świata, upośledza umiejętność uczenia się i skutkuje brakiem rozwoju motywacji wewnętrznej do życiowych aktywności. Dzieci te często nie mają umiejętności stawiania sobie celów życiowych i konsekwencji w ich realizacji. Być może wiąże się to z brakiem wykształcenia samodzielnego myślenia twórczego, abstrakcyjnego i analitycznego, z brakiem dostatecznej wyobraźni. Brak im również wiary w możliwości samodzielnego poszukiwania rozwiązań i kreowania własnego rzeczywistego świata. Dodatkowo, poprzez mechanizm instrumentalnego wzmacniania stosowany w grach komputerowych przywykły, że po wykonaniu czynności dostają natychmiastową nagrodę. Dzieci te nie potrafią odraczać gratyfikacji i czekać na nagrody i przyjemności, brak im wytrwałości i samodyscypliny, ich próg irytacji i skłonność do frustracji są zaburzone. Mają poważne problemy w utrzymaniu długoterminowych zadań i celów, co upośledza umiejętności szkolne.

Uzależnienie od smartfonu i gier komputerowych zagrożeniem dla zdrowia somatycznego

Ocenia się, że średnia długość życia osób obecnie w wieku dziecięcym będzie krótsza niż w poprzednim pokoleniu, z powodu braku aktywności ruchowej, a tym samym otyłości i cukrzycy. Badacze nie mają wątpliwości, że jest to konsekwencja siedzenia przez wiele godzin z telefonem i przy komputerze. Brak ruchu skutkuje również podwyższonym poziomem cholesterolu, zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, przeciążeniem stawów i kręgosłupa, osłabieniem kości. Doniesienia z krajów skandynawskich informują na przykład, że duża liczba rekrutów do wojska została odesłana do domu, z powodu nieprzydatności do służby wojskowej. Nadmiar gier komputerowych był powodem niedojrzałości emocjonalnej i bardzo złej kondycji fizycznej, która całkowicie ich dyskwalifikowała, jako żołnierzy.

Lekarze okuliści zwracają uwagę na nasilone występowanie przeciążenia wzroku i liczne problemy związane z nadmiernym przebywaniem przed ekranem np. zaburzenie procesów percepcyjno-motorycznych i zdolność uczenia się. Lekarze Amerykańscy stan związany z przemęczeniem wzroku, towarzyszące bóle głowy, niewyraźne widzenie, wysuszenie oczu, zaczerwienieni oczu, widzenie podwójne, bóle pleców i karku, oraz nadwrażliwość na światło określają, jako Zespół Widzenia Komputerowego.

Jednym z podstawowych objawów u osób nadużywających smartfonu jest deficyt snu. Jest to szczególnie niepokojące w odniesieniu do dzieci i młodzieży, ponieważ w tym okresie rozwijający się mózg potrzebuje nawet do 9,5 godzin snu w ciągu doby. Zazwyczaj niekończące się sesje w telefonie i przy komputerze odbywają się w nocy i niedosypianie wpływa na efektywność funkcjonowania szkolnego. Ignorowanie oznak zmęczenia i deprywacja potrzeby snu, zdarza się, że skutkuje objawami psychotycznymi. Z doniesień wynika, że może dochodzić nawet do zgonów. Zagrożony jest rozwijający się u dziecka ośrodkowy układ nerwowy, układ kostny i tarczyca. Lekarze odnotowują również wzrost liczby ataków padaczkowych krótkotrwałych i pełnych po długich sesjach komputerowych, nawet u dzieci, u których wcześniej nie diagnozowano tego schorzenia.

Negatywnymi konsekwencjami nadużywania smartfonu i wirtualnego świata gier komputerowych mogą być:

• Problemy z koncentracją, skupieniem się na nauce, brak umiejętności utrzymania uwagi poza grą.
• Brak umiejętności samokontroli i krytycznego myślenia.
• Ograniczona własna kreatywność i wyobraźnia.
• Niska samoocena, brak poczucia własnej wartości.
• Problemy w zakresie umiejętności społecznych.
• Problemy w utrzymaniu relacji rówieśniczych, przyjaźni.
• Problemy ze współdziałaniem w grupie.
• Upośledzenie motywacji wewnętrznej, samodzielności i odpowiedzialności.
• Zaburzenia emocjonalne.
• Niecierpliwość i żądanie natychmiastowej przyjemności, brak umiejętności odraczania gratyfikacji.
• Obniżenie progu irytacji i na frustrację, wybuchy gniewu, złości.
• Wzrost zachowań agresywnych, przemocowych.
• Tendencje do izolacji i marginalizacji społecznej.
• Ograniczanie i porzucanie podstawowych aktywności, edukacyjnych i zawodowych. Absencja szkolna i odmowa chodzenia do szkoły.
• Negacja obowiązujących zasad i norm społecznych. Gry komputerowe często promują zachowania antyspołeczne. Dzieci żyją w sprzecznym systemie wartości, są nagradzane w grach za zachowania, za które w szkole i domu są karane.
• Brak empatii, wrażliwości na cierpienie innych, egocentryzm.
• Zachowania o charakterze szkolnych prześladowań (bullyingu).
• Upośledzenie umiejętności werbalnych.
• Zaburzenia osobowości, w tym cechy osobowości psychopatycznej, niedojrzałość emocjonalna.
• Problemy ze zdrowiem somatycznym, otyłość, chudnięcie, poczucie stałego zmęczenia fizycznego, apatia, bóle pleców, zespół cieśni nadgarstka, przemęczenie wzroku, zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania
• Pojawienie się obsesji na punkcie seksu i pornografii.

Przyczyny uzależnienia od telefonu u dzieci i młodzieży

Podatność dziecka na ryzyko uzależnienia od telefonu i gier komputerowych

Wyniki badań naukowych wskazują na wiele czynników składających się na podatność na uzależnienia:

• Biologiczna predyspozycja do uzależnienia być może jest związana z cechą osobniczą, polegającą na mniejszej generacji dopaminy przez organizm.
• Większą podatność na uzależnienie przejawiają dzieci, które mają trudności w skupieniu uwagi. Być może stymulujące oddziaływanie gier pomaga skoncentrować się dzieciom z zespołem deficytu uwagi – syndromem ADD i syndromem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – ADHD. Z badań jednoznacznie wynika, że ADD jest zaburzeniem silnie osadzonym w predyspozycji genetycznej. Jednak klinicyści coraz częściej diagnozują to zaburzenie i fakt większej zapadalności na nie, interpretują silną stymulacją mózgu dzieci w wyniku gier komputerowych. Innymi słowy dzieciom spędzającym nadmiernie dużo czasu przy komputerze grozi zaburzenie przypominające swoim obrazem ADD i skutkujące zaburzeniami rozwojowymi.

• Być może u dzieci ze skłonnością do nudzenia się stymulacja w postaci gry jest atrakcyjnym i wciągającym bodźcem zewnętrznym.
• Dzieci z poczuciem osamotnienia i z niskim poziomem umiejętności społecznych rekompensują sobie to możliwością czatowania z innymi, grając on-line.
• Dzieci z niską samooceną i kompleksami, doświadczające przemocy rówieśniczej, chętnie zanurzają się w świat wirtualny, uciekają od rzeczywistych problemów i poprawiają sobie komfort psychiczny odgrywając role silnych, atrakcyjnych i potężnych w świecie wirtualnym. Utrzymują często jedyne kontakty społeczne w formie on-line. Rekompensują sobie „ból istnienia”.
• Dla dzieci zaniedbywanych przez rodziców, z rodzin, w których występują poważne problemy, gry komputerowe stają się ucieczką do lepszego świata. Brak poczucia bezpieczeństwa, oparcia i zrozumienia, brak więzi w rodzinie staje się motorem poszukiwania substytutu więzi emocjonalnej w wirtualnym świecie społecznościowym.
• Dzieci z zespołem Aspergera, cechami autyzmu, z objawami różnych zaburzeń rozwojowych, które mają problemy w relacjach społecznych dobrze sobie radzą w świcie wirtualnym, który nie wymaga umiejętności społecznych, więc jest dla nich atrakcyjną ucieczką przed problemami rzeczywistymi. Badania wskazują, że dzieci z diagnozą zaburzeń ze spektrum autyzmu znacznie bardziej narażone są na uzależnienie od gier komputerowych. Istota tych zaburzeń polega na upośledzonej zdolności nawiązywania relacji społecznych, a świat wirtualny nie wymaga tej zdolności i życie w nim staje się bezpieczną alternatywą.
• W przypadku dzieci z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych, często trudno jest ustalić, co jest pierwotne a co wtórne, czy depresja czy też uzależnienie od Internetu. Wyniki badań wskazują na istotną korelację u dzieci między depresją a czasem spędzanym przy komputerze.

Leczenie uzależnienia od telefonu, Internetu i gier komputerowych

Zapobiegać zamiast leczyć.

Zapanowanie nad bezpiecznym używaniem telefonu i Internetu przez dzieci jest dziś poważnym wyzwaniem wychowawczym dla rodziców. Tym bardziej, że rodzice mają poważne problemy z właściwym zdefiniowaniem pierwszych objawów behawioralnych uzależnień u swoich dzieci. Nierzadko można zetknąć się z opinią: lepiej, że dziecko siedzi w domu przy komputerze niż spędza czas poza domem, z dala od kontroli rodzicielskiej.  Umiejętność zarządzania korzystaniem z cyberprzestrzeni staje się podstawowym obowiązkiem rodzicielskim. Skuteczna kontrola zachowań dziecka w sieci jest związana ze stylem rodzicielskim, klimatem rodzinnym, sposobem sprawowania kontroli, umiejętnością trzymania granic, norm i zasad, konsekwencją wychowawczą, ale jednocześnie dbałością o bliskość emocjonalną i empatię, oraz z akceptacją autonomii dziecka adekwatnej do wieku rozwojowego. Nie każda rodzina poradzi sobie z dylematem, w jaki sposób egzekwować „umowy rodzinne” dotyczące korzystania z komputera, kształtować prawidłowe nawyki korzystania z mediów, jak stawiać granice, konsekwentnie i skutecznie egzekwować przestrzeganie zasad i norm, aby jednocześnie nie zaburzało to dobrych relacji w rodzinie i nie blokowało dziecku możliwości na rozwój samodzielności, niezależności i kształtowania umiejętności samoregulacji.

Być może warto skorzystać z konsultacji psychologa, gdy dostrzegamy problem systematycznego nadmiernego korzystania przez dziecko ze smartfonu i z komputera, zanim pojawi się problem uzależnienia. Konsultacja psychologiczna pozwoli ocenić poziom zagrożenia i zdiagnozować problemy, które leżą u podstaw tego niebezpiecznego, ryzykownego zachowania, a także pozwoli wypracować rodzinne strategie radzenia sobie z problemem.  Z reguły nadmierne korzystanie z Internetu jest sposobem ucieczki od trudnych problemów intrapsychicznych i rodzinnych, które mogą wymagać oddziaływań psychoterapeutycznych wobec dziecka i rodziny.

Opracowane normy bezpiecznego korzystania z telefonu i komputera, szczególnie w odniesieniu do dzieci, bez poważnych konsekwencji dla zdrowia psychofizycznego zalecają: dziecko do 12 roku życia nie powinno korzystać z ekranu dłużej niż godzinę dziennie, młodzież – maksymalnie 2 godziny dziennie.

Warto wspomnieć, że bardzo niewielki odsetek rodziców ma pojęcie o tym, co właściwie ich dzieci robią on-line. Nie wiedzą, z jakich dostępnych technologii kontroli rodzic może korzystać, a wiele z nich pozwala na śledzenie aktywności on-line, blokowanie gier, zakupów i określonych stron oraz ograniczać czas korzystania z Internetu.

Na uwagę zasługuje syndrom współuzależnienia, który może dotykać rodziców dziecka uzależnionego, często powoduje, że cała rodzina jest dotknięta syndromem uzależnienia od telefonu i gier. Takim przykładem współuzależnienia, jest rodzic, który nie stawiając granic, godząc się destrukcyjny styl funkcjonowania uzależnionego dziecka, tłumacząc, usprawiedliwiając i racjonalizując zachowanie dziecka, zaprzeczając rzeczywistości, podtrzymuje problem uzależnienia i przyczynia się do jego pogłębiania. Zazwyczaj ktoś w rodzinie, rodzic lub rodzice w sposób nieuświadomiony korzystają z syndromu uzależnienia u dziecka. Z tego powodu dość częstą formą pomocową jest psychoterapia rodzinna.

Amerykańskie badania zwracają uwagę, że obecnie rodzice zdecydowanie bardziej preferują wykształcenie w dziecku jak najszybciej umiejętności korzystania z komputera, niż umiejętności społecznych, budowania relacji z innymi i życia emocjonalnego. Uważają, że grzeczne dziecko to takie, które w wieku 3 lat potrafi nie przeszkadzać i samo się zabawić korzystając z telefonu, oglądając bajki i korzystając z gier elektronicznych. Mówi się, że telefon i gry zastępują dziecku smoczek po wyjściu z okresu niemowlęcego. Prawdopodobnie rodzice tych dzieci w bardzo niedługim czasie będą doświadczać napadów złości i furii, przy próbach odebrania dziecku takiego gadżetu.

Oddziaływania profilaktyczne powinny się skupić na nauce „zdrowego” korzystania z Internetu, dbania o aktywności alternatywne dla spędzania czasu przy komputerze, rozbudzania innych zainteresowań. Istotne jest prowadzenie tzw. edukacji medialnej dla dzieci i rodziców dotyczącej psychologicznych mechanizmów oddziaływania mediów i świadomego z nich korzystania.

Jak sobie poradzić z uzależnieniem od telefonu

Próby „odstawienia”, ograniczanie nadużywania telefonu generuje swoisty zespół abstynencyjny – „odstawienny”. W przypadku dzieci i młodzieży zazwyczaj jest to nasilenie zachowań agresywnych, wulgarnych, włącznie z przemocą fizyczną wobec rodziców. Rodzice, którzy próbują ograniczyć nadużywanie smartfonu, komputera pod wpływem przemocowych zachowań dziecka rezygnują z konsekwencji

Jak walczyć z uzależnieniem od telefonu, Internetu i gier komputerowych?

Leczenie patologicznego korzystania z komputera i Internetu polega na oddziaływaniach psychoterapeutycznych. Uważa się, że psychoterapia poznawczo-behawioralna jest skuteczną metodą leczenia uzależnień behawioralnych. Zgodnie z paradygmatem koncepcji poznawczo-behawioralnej w trakcie procesu psychoterapeutycznego dochodzi do identyfikacji i zmiany schematów poznawczych, dysfunkcjonalnych przekonań, które leżą u podstaw mechanizmu uzależnienia oraz do zmiany zachowań dotyczących korzystania z Internetu. Zalecana jest również psychoterapia rodzinna, w przypadku, gdy pojawił się problem rozpadu więzi emocjonalnej w skutek nadużywania przez członka rodziny Internetu.

Warto nadmienić, że wspólną cechą uzależnień behawioralnych, także od substancji chemicznych, jest występowanie u osoby uzależnionej silnego mechanizmu obronnego w postaci zaprzeczania problemowi, co tym samym staje się poważnym problemem motywacyjnym poddania się diagnozie i podjęcia psychoterapii. Choć uzależnienia behawioralne nie dają efektu fizycznych objawów uzależnienia, to jednak przyzwyczajony mózg do zachowań nałogowych broni się przed zmianą, która w początkowej fazie leczenia może skutkować cierpieniem, bólem psychicznym, a nawet fizycznym. Z tego powodu uzależnieni od telefonu i gier komputerowych zazwyczaj są bardzo agresywni, mają napady szału, grożą zrachowaniami przemocowymi i autodestrukcyjnymi, gdy członkowie rodziny próbują ograniczyć swobodny dostęp do smartfonu i komputera. Zachowania te świadczą to o tym, że prawidłowo diagnozujemy problem, jako nałogowe używanie komputera i prawdopodobnie bez specjalistycznej pomocy, sami sobie z nim nie poradzimy. Dość łatwo jest wdrażać w rodzinie „program naprawczy”, gdy uzależnione dziecko jest niepełnoletnie. Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że pełnoletnie dziecko nie zgodzi się na leczenie i skorzystanie z oddziaływań psychoterapeutycznych. Warto podkreślić, że rodzina nie jest całkowicie bezbronna wobec takiej sytuacji. Przy współpracy z psychologiem, np. w formie systematycznych sesji rodzinnych, nawet bez obecności uzależnionego, można „zamienić dom” w ośrodek leczenia uzależnienia, opracować zasady i normy, oraz obowiązki zdrowego funkcjonowania i konsekwentnie je wdrażać. Taka forma pomocowa zazwyczaj jest skuteczna, o ile rodzice potrafią konsekwentnie egzekwować narzucone zasady. W przypadku uzależnionych dzieci, młodzieży i młodych dorosłych, dla których rodzina generacyjna nadal jest podstawowym oparciem (również ekonomicznym, ponieważ nie są niezależni finansowo), rekomendujemy włączenie rodziny do procesu leczenia, jako obligatoryjnej formy.

Leczenie Uzależnień Behawioralnych

Postawienie diagnozy uzależnienia wymaga konsultacji psychologa. Diagnoza, jest zawsze zindywidualizowana, nie wystarcza do oceny „prawdziwego” uzależnienia definicja czy kryteria diagnostyczne klasyfikacji zaburzeń psychicznych.

W przypadku ryzyka nadużywania smartfonu przez dzieci i młodzież diagnoza obligatoryjnie wymaga diagnostycznej sesji rodzinnej, z udziałem wszystkich członków rodziny. Sama psychoterapia indywidualna dziecka nie przyniesie wymiernych efektów. Niezbędnym czynnikiem leczącym jest udział całej rodziny w sesjach rodzinnych, ponieważ problem wymaga zmiany stylu funkcjonowania całej rodziny.

Specyfika uzależnień behawioralnych polega na tym, że nie da się zachować całkowitej abstynencji od czynnika uzależniającego, tak jak ma miejsce w przypadku uzależnienia od alkoholu. Ma ona wpływ na sposób leczenia. Trudno, bowiem oczekiwać rezygnacji z używania telefonu i Internetu. Leczenie uzależnień polega na oddziaływaniach psychoterapeutycznych prowadzonych przez psychoterapeutę, które są modyfikowane zależnie od rodzaju i fazy uzależnienia. Profesjonalnie przygotowany program zdrowienia, oparty na rzetelnej diagnozie psychologicznej jest planowany na okres wielu miesięcy i modyfikowany w trakcie leczenia. Jest zależny od cech osobowościowych, specyficznych potrzeb, zaburzeń emocjonalnych. W przypadku uzależnień behawioralnych nie stosuje się leczenia farmakologicznego, detoksykacji organizmu.

Podstawowym objawem uzależnień jest zaprzeczanie. Zaprzeczeniu problemowi ulega również najbliższe otoczenie. Z tego powodu trudno często oczekiwać krytycyzmu i motywacji do podjęcia leczenia. W stosunku do uzależnień nie używa się pojęcia wyleczenia, lecz zatrzymania rozwoju choroby. Stąd celem psychoterapii jest pomoc w radzeniu sobie z chorobą, poprzez przebudowie w procesie terapii struktury osobowości, aktywizowanie rezerw, potencjału odpornościowego, zmiana schematów poznawczych i zachowań, pozyskanie umiejętności wglądu w sferę emocjonalną i umiejętności społecznych, oraz oddziaływania psychoedukacyjne w celu np. nabycia umiejętności rozpoznawania sytuacji zagrożonych ryzykiem powrotu uzależnienia.

Zapobiegać zamiast leczyć

Zapanowanie nad korzystaniem przez dzieci z Internetu staje się dziś bardzo poważnym wyzwaniem wychowawczym dla rodziców. Umiejętność zarządzania korzystaniem z cyberprzestrzeni staje się podstawowym obowiązkiem rodzicielskim, którego efektywność jest związana ze stylem rodzicielskim, klimatem rodzinnym, sposobem sprawowania kontroli, utrzymywaniem granic, norm i zasad, konsekwencją wychowawczą, ale również dbałością o bliskość emocjonalną i empatię, oraz na pozwalanie dziecku na własną autonomię, adekwatną do wieku rozwojowego. Nie każda rodzina poradzi sobie z dylematem, w jaki sposób egzekwować „ umowy rodzinne” dotyczące korzystania z komputera, kształtować prawidłowe nawyki korzystania z mediów, jak stawiać granice, konsekwentnie i skutecznie egzekwować przestrzeganie zasad i norm, aby jednocześnie nie zaburzało to dobrych relacji w rodzinie i nie blokowało dziecku możliwości na rozwój samodzielności, niezależności i kształtowania umiejętności samoregulacji. Być może warto skorzystać z konsultacji psychologa, gdy dostrzegamy problem systematycznego nadmiernego korzystania przez dziecko z komputera, zanim pojawi się problem uzależnienia. Konsultacja psychologiczna pozwoli ocenić poziom zagrożenia i zdiagnozować problemy, które leżą u podstaw tego niebezpiecznego, ryzykownego zachowania. Z reguły nadmierne korzystanie z Internetu jest sposobem ucieczki od trudnych problemów, które mogą wymagać oddziaływań psychoterapeutycznych wobec dziecka i rodziny.

Sygnałami ostrzegawczymi nadużywania przez dziecko Internetu są między innymi:

• Aktywność on-line zaczyna kolidować z obowiązkami szkolnymi, zajęciami poza lekcyjnymi, z życiem rówieśniczym i ma wpływ na życie rodzinne.
• Traci zainteresowanie wcześniejszymi aktywnościami, zainteresowaniami
• Dziecko ciągle sprawdza media społecznościowe
• Wpada w gniew i złość, gdy ktoś przerywa mu aktywność on-line
• Nie przestrzega wprowadzonych limitów korzystania z sieci

Warto wspomnieć, że bardzo niewielki odsetek rodziców ma pojęcie o tym, co właściwie ich dzieci robią on-line. Nie wiedzą, z jakich dostępnych technologii kontroli rodzic może korzystać, a wiele z nich pozwala na śledzenie aktywności on-line, blokowanie gier, zakupów i określonych stron, oraz ograniczać czas korzystania z Internetu.

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje diagnozę i kompleksowe leczenie uzależnienia od telefonu