Szukaj
Close this search box.

Osobowość zależna – jej przyczyny, objawy, leczenie

Witaj na stronie Salus Pro Domo!
Ponad 280 pozytywnych opinii!
Spis treści

Osobowość zależna

„Zaopiekuj się mną”

Osobowość zależna obok histrionicznej, narcystycznej i antyspołecznej jest typem osobowości cechującym się brakiem zrównoważenia w relacjach interpersonalnych. O ile osobowość narcystyczna i antyspołeczna realizując swoje cele, usiłuje dopasować otoczenie do swoich egocentrycznych potrzeb, to osobowość zależna licząc na opiekę i pomoc, stara się podporządkować innym.

Osoby o cechach osobowości zależnej uważają się za bezradnych, nieudolnych i boją się cokolwiek zrobić samodzielnie. Poszukują osób, na których ręce mogą złożyć rozwiązywanie własnych problemów dnia codziennego i tych życiowych. Oczekują, że inni będą ich instruować, co i jak robić, nawet w tak banalnych sprawach, jak ubiór czy obowiązki, które od lat wykonują. W zamian są gotowe całkowicie podporządkować się. Są gotowi spełniać każde oczekiwania i potrzeby, byle nie zostać opuszczonym. Często kierują swoim życiem w sposób uniemożliwiający zdobycie wyższych kwalifikacji i samodzielne funkcjonowanie (np. uzyskanie prawa jazdy, radzenie sobie w sprawach bankowych). Zawieszają się na swoich partnerach i kurczowo trzymając się ich, ograniczają tym ich swobodę, i w efekcie narażają się na porzucenie przez nich.

Dominującą cechą w zaburzeniach osobowości typu zależnego jest wspieranie się na innych i przerzucanie na nich odpowiedzialności za swoje życie, brak własnej inicjatywy, niezdecydowanie i bezwolne podporządkowywanie się innym. Osobowość zależna oczekuje, że inni będą za nią podejmować decyzje, zarówno te codzienne, jak i życiowe.

Do tej postaci zaburzeń osobowości należą również osobowość o cechach astenicznych, biernych, osobowość bierno-zależna, osobowość unikająca, osobowość określana, jako symbiotyczna.

Osobowość zależną cechują:

  • Poważne problemy z byciem samodzielnym i niezależnym.
  • Przekonanie o swojej niekompetencji, nieudolności i bezradności.
  • Przeżywanie nasilonych obaw przed odrzuceniem, brakiem akceptacji, porzuceniem i osamotnieniem.
  • Nieśmiałość i niepewność w relacjach z innymi.
  • Tendencja do wycofywania się z kontaktów społecznych.
  • Nadwrażliwość na stresogenne czynniki.
  • Unikanie sytuacji trudnych.
  • Unikanie podejmowania samodzielnych decyzji, wycofywanie się z podjętych decyzji i działań.
  • Przerzucanie odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji na innych.
  • Bezwolne opieranie się na innych, „zawieszanie się na innych” w podejmowaniu nawet najmniej istotnych decyzji.
  • Bierne podporządkowywanie się innym.
  • Uległość wobec oczekiwań i wymagań innych.
  • Rezygnacja ze swoich pragnień i potrzeb, egzekwowania swoich praw, w obawie przed urażeniem kogoś, konfliktem i porzuceniem.
  • Skłonność do przywiązywania się i uzależnienia od silnych osób.
  • Skłonność do stapiania własnej tożsamości z tożsamością innych.
  • Rzadko mają odmienne zdanie, łatwo ulegają perswazji.
  • Łatwowierne i niski poziom nieufności, podejrzliwości.
  • Nieustanne wątpliwości, niezdecydowanie i wahania, paraliżują efektywność działań, a w efekcie są powodem małej dynamiki życiowej.
  • Niski poziom zdolności do przeżywania radości, odczuwania przyjemności, spontanicznych reakcji.

 

 

 

Osobowość bierno-zależna

W odniesieniu do tego zaburzenia, gdy dominującą cechą jest poczucie bezradności, skłonność do silnego podporządkowania się i poszukiwania w kontaktach akceptacji i aprobaty swoich działań, stosuje się również określenie osobowość bierno-zależna.

Osobowość zależna unikająca

Osobowość zależną unikającą cechuje brak własnej inicjatywy i unikanie autonomii, oraz szczególnie nasilone obawy i niepokój związany ze „złymi przeczuciami”. Osoby te nieustannie przeżywają zaniepokojenie i paniczny lęk związany z utratą opieki, wsparcia i poczucia bezpieczeństwa. Z tego powodu prezentują częste wybuchy złości wobec osób, które ich zdaniem powinny przywiązywać większą wagę do opieki nad nimi. Przeżywają stany permanentnego smutku, napięcia, osamotnienia i społecznej izolacji, zgłaszają skargi na brak energii życiowej, stałe poczucie zmęczenia, objawy somatyczne. Pod objawami tymi może kryć się przeżywanie poważnych stanów depresyjnych.

Osobowość zależna niedojrzała

Osobowość zależna niedojrzała sprawia wrażenie osoby, której brak umiejętności społecznych by stać się osobą w pełni dorosłą, samodzielną i odpowiedzialną, która zajmuje się własnym życiem. Pomimo swojego wieku ma ciągle młodzieńcze poglądy i zachowania, jest beztroska i bierna. Ma problemy z silną identyfikacją płciową i podjęciem ról związanych z płciowością.

Osobowość zależna pozbawiona własnego „ja”.

Podstawową cechą tego typu osobowości zależnej jest tendencja w podporządkowywaniu się innym o charakterze całkowitego utożsamiania się z inną osobą, tym samym zatracając własną tożsamość. Charakterystyczna dla tego typu osobowości silna idealizacja osób, z którymi są związane, sprawia, że nadają im cechy wyjątkowości i bez wad, postrzegają ich, jako wszechwładnego protektora, który zapewni im poczucie bezpieczeństwa i ochronę przed wszelkim złem świata. Osobowość zależna pozbawiona własnego „ja” sprawia wrażenie osoby, której istnienie określają relacje z innymi, istnieje ona jedynie, jako przedłużenie innej osoby. Zaburzona osobowość przejmuje wartości, poglądy i zachowania innej osoby postrzeganej, jako silnej. Tworzy poczucie własnej tożsamości i wartości w oparciu o „zewnętrzne źródła”, czyli relacje z inną osobą, co powoduje skrajną wrażliwość na odrzucenie i utratę. Rozpad związku interpretuje, jako całkowite swoje unicestwienie, co w konsekwencji prowadzi do przeżywania epizodów lękowych i depresyjnych. Czasami samo domniemanie utraty bliskiej osoby wystarcza by przeżywały stany przewlekłej depresyjności, charakterystycznej dla osobowości depresyjnej.

Od normy do patologii

Istnieją typy osobowości zależnej, które mieszczą się w granicach normy. Są to osobowości o tak zwanym oddanym bądź zgodnym stylu funkcjonowania. Osoby o tych stylach funkcjonowania są łagodne, skromne, mające w sobie pokłady bezwarunkowej akceptacji i tolerancji. Osoby o stylu oddanym wykazują się cechami empatii, są wyczulone na dobro i pomoc innym, są opiekuńczy, gotowi do poświęceń i szczególnie oddani bliskim. Sprawiają wrażenie, że żyją dla innych, których sukcesy dają im szczęście i satysfakcję. W relacjach małżeńskich chętnie przyjmują pasywną rolę, troszcząc się o współmałżonków. Osoby o stylu zgodnym wykazują gotowość do współpracy. Swoje dążenia dostosowują do innych tak, aby współgrały. Starają się godzić różnice, doprowadzać do wypracowania porozumienia, ale również potrafią trwać przy swoim stanowisku. Osoby te wolą współpracować z innymi, ale potrafią funkcjonować autonomicznie.

Osoby o przystosowawczym zależnym stylu funkcjonowania, w przeciwieństwie do zaburzeń osobowości o cechach zależnych, potrafią dobrze funkcjonować samodzielnie i niezależnie. Nie zacierają granicy pomiędzy sobą a innymi. Ich troskliwość i opiekuńczość nie ogranicza swobody innych, i nie ma charakteru służalczego.

Konieczność podjęcia jakiejkolwiek decyzji przez osobę zaburzoną wiąże się z poszukiwaniem rad, osoba zdrowa poznaje opinie inne, sama je analizuje i podejmuje decyzje, nie oczekując, że inni przejmą za nią odpowiedzialność.

Przyczyny zaburzenia osobowości zależnej

Podejście interpersonalne

W rozwoju osobowości zależnej w ujęciu interpersonalnym główną przyczynę upatruje się w nadopiekuńczości i nadmiernej troskliwości rodziców. Zaspakajanie wszelkich potrzeb i zachcianek, zniechęca dziecko do samodzielności. Są to również rodzice, którzy nigdy nie pozwalali na niezależny rozwój dziecka. Nieustanne poświęcanie uwagi dziecku, jego potrzebom i stanom emocjonalnym, brak przyzwolenia rodziców na uczenie się na własnych błędach, odbiera motywację dziecku do własnej eksploracji świata, ponieważ ma go podanego przez rodziców „na tacy”. W miarę rozwoju dziecka nadmierna troska i ochrona ze strony rodziców przekształca się w silną kontrolę. Wszechobecna kontrola rodzicielska prowokuje kształcenie się uległości u dziecka, a próby buntu, uzyskania autonomii i niezależności spotykają się z karami i zaczynają budzić poczucie winy. Część dzieci w okresie dojrzewania buntuje się przeciw intruzywnemu stylowi rodzicielskiemu i zaczyna rozwijać własną tożsamość. Są jednak dzieci, które nie wyrastają z nadopiekuńczości rodziców i pozostają zależnymi, również w życiu dorosłym. Niekiedy emocjonalna więź między dzieckiem a rodzicem przybiera charakter symbiotycznego związku. Bywa, że zaburzona struktura rodziny, problemy w podsystemie małżeńskim, sprzyjają rozwojowi zależności u dziecka. Rodziców, bowiem cieszy taka bliskość, możliwość sterowania i kontrolowania dzieckiem, zajmowanie się dzieckiem, koncentracja uwagi wokół niego wypełnia pustkę emocjonalną pomiędzy małżonkami, a niekiedy chroni przed rozpadem małżeństwa. Bywa, że rozwój osobowości zależnej prowokuje nadmiernie chroniąca i opiekuńcza matka, samotnie wychowująca dziecko, dla której jest ono jedynym celem i sensem życia. Matka poprzez dysfunkcjonalny styl rodzicielski buduje symbiotyczny związek z dzieckiem, dla którego porzucenie samotnej matki i odejście w dorosłość, samodzielność i niezależność staje się wyzwaniem nie do pokonania.

Podejście poznawcze

Zgodnie z koncepcjami poznawczo-behawioralnymi u podłoża zaburzenia leżą dysfunkcjonalne, błędne przekonania, myślenie dychotomiczne i katastroficzne. Dysfunkcjonalne schematy poznawcze zostały nabyte w dzieciństwie i mogły być kluczowe dla opiekunów np. „nie należy dziecku pozwolić na wolność, bo grozi to niebezpieczeństwem, zaufanie dziecku zawsze prowadzi do ryzykownych zachowań i problemów wychowawczych”.

Podejście psychodynamiczne zwraca uwagę na znaczenie nadmiernej pobłażliwości rodziców w okresie dzieciństwa.

Leczenie Osobowości Zależnej

Psychoterapia jest podstawową formą leczenia osobowości zależnej. Zazwyczaj osoby zależne mają silną motywację do psychoterapii, a siła i autorytet terapeuty dobrze się wkomponowuje w oczekiwania i potrzeby osób zależnych. Za skuteczne są uważane terapie psychodynamiczne, poznawcze i interpersonalne.

Techniki poznawcze są cenne dla zmiany dysfunkcjonalnych schematów poznawczych. Psychoterapia psychodynamiczna pozwala na analizę źródeł problemów i uzyskanie wglądu np. w rolę opiekunów w powstaniu zaburzenia. Psychoterapia psychodynamiczna powinna prowadzić do przebudowy struktury osobowości, zmiany patologicznych wzorców relacji z innymi, uzyskanie poczucia autonomii. Skuteczność terapii interpersonalnej jest często wzmacniana metodami poznawczymi, które pozwalają na konfrontację dysfunkcjonalnego dychotomicznego sposobu myślenia osobowości zależnej.

Podjęcie psychoterapii powinno być poprzedzone procesem diagnostycznym, bowiem w indywidualnych przypadkach może być konieczne włączenie leczenia farmakologicznego, np. w przypadku, gdy zaburzeniom osobowości towarzyszą objawy innych zaburzeń psychicznych. Osobowość zależna jest szczególnie podatna na wiele zaburzeń psychicznych. Do najczęstszych należą zaburzenia lękowe np. fobie, zespół lęku napadowego, będący skutkiem myślenia katastroficznego i związanego z porzuceniem bądź własną bezradnością, Istnieje silny związek pomiędzy osobowością zależną i depresją. Poczucie bezradności, bezsilności i beznadziejności jest kluczowe dla podatności na zaburzenia depresyjne. Badania wskazują na związek pomiędzy osobowością zależną i nawrotami dużej depresji. Istnieje podatność osobowości zależnej na zaburzenia psychosomatyczne, które mogą pełnić funkcję zwracania uwagi i wymuszania opieki.

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje diagnozę i leczenia zaburzeń osobowości

 

Podziel się wpisem
Facebook
Twitter
LinkedIn
Skomentuj wpis