Schizofrenia Dziecięca – jakie są objawy, przyczyny, jak ją leczyć?

Schizofrenia dziecięca

Schizofrenia ujawnia się najczęściej w okresie późnej adolescencji i wczesnej dorosłości. Zachorowania na schizofrenię dziecięcą przed 15 rokiem życia należą do bardzo rzadko rozpoznawanych zaburzeń. Psychozy schizofreniczne mogą mieć początek w okresie rozwojowym, choć badania pokazują, że występowanie schizofrenii wśród dzieci jest dość rzadkie, a liczba zachorowań wzrasta w wieku dojrzewania.

Rozpoznanie schizofrenii dziecięcej wymaga różnicowania z zaburzeniami neurorozwojowymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami lękowymi, mutyzmem, i zaburzeniami autystycznymi. Występowanie objawów psychotycznych u dzieci i młodzieży może wskazywać zarówno na schizofrenię, jaki i zaburzenia schizoafektywne, depresję psychotyczną czy stany maniakalne z objawami psychotycznymi. Stosowanie narkotyków wśród młodzieży, takich jak amfetamina, ekstazy, dopalacze, kokaina, kanabinole może być powodem występowania objawów psychotycznych.

Objawy schizofrenii dziecięcej i w okresie dorastania

Współczesne klasyfikacje nie wyróżniają oddzielnych kryteriów dla schizofrenii dorosłego i okresu dorastania. Obraz kliniczny jest porównywalny ze schizofrenią dorosłego. Kryteria diagnostyczne dotyczące dzieci i młodzieży są takie same, jak w przypadku dorosłych. Jedyną modyfikacją w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych jest to, że urojenia i omamy mogą mieć mniejsze nasilenie. Schizofrenia o początku w okresie dorastania w swoim obrazie klinicznym i przebiegu jest podobna do zaburzenia u osoby dorosłej. Częstsze jest występowanie omamów i formalnych zaburzeń myślenia, rzadsze usystematyzowane urojenia i objawy katatoniczne. Do typowych urojeń należą urojenia paranoidalne, hipochondryczne i dysmorfofobie. Nasilone jest przeżywanie lęków egzystencjalnych i związanych z relacjami rówieśniczymi. Nasilone objawy obsesyjno-kompulsywne i afektywne w okresie adolescencji stanowią problem diagnostyczny. Mogą, bowiem tłumić objawy psychozy, ale mogą również mieć charakter neurotyczny i przemijający.  Natręctwa o charakterze schizofrenicznym są bardziej „dziwaczne” niż te o charakterze neurotycznym. Objawy afektywne są dość stałym elementem obrazu klinicznego. Badania wskazują, że objawy depresyjne i myśli samobójcze mogą być bardziej nasilone u pacjentów z pierwszym epizodem schizofrenii w okresie adolescencji niż u osób, które zachorowały w wieku dorosłym.

Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych, jako kryteria rozpoznawania schizofrenii wyróżniają objawy, które mają szczególne znaczenie diagnostyczne i należą do nich między innymi, takie objawy psychotyczne jak:

• Urojenia odsłonięcia myśli
• Urojenia nasyłania, zbierania myśli
• Echo myśli
• Urojenia oddziaływania, owładnięcia, wpływu
• Głosy komentujące, dyskutujące, nakazujące
• Objawy negatywne
• Wyniki badań podkreślają, że pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii o wczesnym początku, przejawiają różne zaburzenia przedchorobowe np. zaburzenia nerwicowe, lęk, zaburzenia nastroju, zaburzenia zachowania, nadpobudliwość, zachowania agresywne, izolacja społeczna, odmowa chodzenia do szkoły, dziwaczność zachowania.

Istotna dla leczenia i przebiegu choroby jest możliwość identyfikacji tak zwanych prepsychotycznych objawów zwiastunowych, które najczęściej poprzedzają fazę jawnych objawów psychotycznych. Niestety, jak pokazują badania, u znacznej części pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii o wczesnym początku, objawy „ przedchorobowe” mają charakter zaburzeń nerwicowych, afektywnych czy behawioralnych (zaburzenia zachowania) lub są to prepsychotyczne zaburzenia percepcji i myślenia. Nie są to objawy specyficzne dla schizofrenii i trudno wówczas o właściwą diagnozę i tym samym podstawę do włączenia leczenia przeciwpsychotycznego. Dość często zdarza się, że lekarze, psycholodzy i pedagodzy szkolni i z poradni studenckich interpretują te niespecyficzne objawy we wczesnym okresie, jako związane z okresem dojrzewania. Objawy te można ocenić jedynie retrospektywnie. Warto podkreślić, że ten stan ryzyka nie musi się rozwinąć w pełnoobjawowy stan psychotyczny, może zostać zahamowany. Zależy to między innymi od zasobów odpornościowych, nasilenia czynników stresogennych lub nadużywania substancji psychoaktywnych.

Podkreślając znaczenie wczesnego rozpoznania zaburzeń psychotycznych i tym samym skrócenie okresu nieleczonej psychozy (lepsze rokowania leczenia) zwraca się uwagę na znaczenie czynników predykcyjnych, takich jak:

• Obciążenia rodzinne zaburzeniami psychotycznymi
• Schizoidalne cechy osobowości
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych
• Niezwykłe treści myślenia, nasilona podejrzliwość i nieufność
• Poważne trudności w funkcjonowaniu społecznym
• Objawy zwiastujące zachorowanie mają różny charakter i mogą to być między innymi:
• Objawy depresyjne, chwiejność nastroju
• Nadpobudliwość
• Wzmożona drażliwość
• Agresja słowna i czynna
• Autoagresja
• Lęk
• Pogorszenia funkcjonowania społecznego: szkoła, kontakty rówieśnicze. Odmowa chodzenia do szkoły.
• Spadek energii życiowej, zainteresowań, motywacji do działań
• Tendencje do izolacji społecznej
• Podejrzliwość, nieufność, wrogość
• Zaburzenia myślenia
• Zaburzenia poznawcze
• Zmiana poczucia siebie i otoczenia
• Zaburzenia snu, łaknienia
• Natręctwa myślowe i czynnościowe
• Skargi somatyczne
• Dziwaczność zachowania

Pacjentom określanym, jako należącym do grupy wysokiego ryzyka zachorowania proponowane są różne formy pomocowe, które mają charakter wczesnej interwencji i których celem jest opóźnianie rozwoju pełnoobjawowej psychozy, obniżenie nasilenia objawów, bądź wręcz blokowanie rozwoju choroby. Do skutecznych interwencji należą różne formy psychoterapii indywidualnej, psychoterapia rodzinna, psychoedukacja, a także stosowanie leków przeciwpsychotycznych. W diagnostyce różnicowej pierwszego zachorowania w okresie adolescencji należy uwzględnić zaburzenia schizoafektywne, afektywne, całościowe zaburzenia rozwoju: autyzm i zespół Aspergera, zaburzenia zachowania i osobowości, zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsyjne, czy pourazowe. Powszechna jest opinia wśród badaczy i klinicystów, że wczesny wiek zachorowania istotnie zakłóca prawidłowy rozwój psychospołeczny. Brak wykształconej dojrzałej struktury osobowościowej i wystarczającego poziomu niezależności społecznej, brak doświadczenia w funkcjonowaniu w różnych rolach społecznych i brak dostatecznie dobrze wykształconych funkcjonalnych mechanizmów radzenia sobie z czynnikami stresogennymi, może być istotnym powodem gorszego przebiegu choroby i efektywności leczenia. Z tego powodu nie do przecenienia jest znaczenie kompleksowego leczenia. Leczenie farmakologiczne i szeroko rozumiane odziaływania psychoterapeutyczne, kierowane zarówno do pacjenta, jak i jego rodziny, powinno być obligatoryjnym standardem.

Leczenie schizofrenii u dzieci i młodzieży

Diagnozowanie zaburzeń psychotycznych u dzieci i młodzieży jest niezwykle trudne i wymaga wnikliwego różnicowania obserwowanych objawów z innymi zaburzeniami psychicznymi. Zarówno diagnoza, jak i leczenie, wymagają czasu i zindywidualizowanego podejścia. Nadrzędnym celem leczenia jest nie tylko wyciszenie objawów obecnego epizodu choroby, ale przede wszystkim zapobieganie nawrotom w przyszłości, zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnych epizodów. Od kompleksowego leczenia psychofarmakologicznego zależy w znacznej mierze jakość życia młodych pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń schizofrenicznych. Optymalizacja form pomocowych „szytych na miarę”, dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta zwiększa prawdopodobieństwo satysfakcjonującej jakości życia pomimo zachorowania. Współczesne modele biologiczno-psychospołeczne dotyczące uwarunkowań i specyfiki zaburzeń z kręgu schizofrenii, dają nową perspektywę spojrzenia na leczenie i rehabilitację. Kompleksowa psychofarmakologiczna terapia zdecydowanie poprawia skuteczność leczenia. Wbrew pozorom wyłącznym celem leczenia nie jest opanowanie objawów psychotycznych. Udowodniono w licznych badaniach, że ustąpienie objawów wytwórczych nie jest tożsame z powrotem do aktywnego funkcjonowania społecznego – edukacji, aktywności zawodowej i społecznej. O wiele większym wyzwaniem dla efektywnego leczenia jest poradzenie sobie z objawami negatywnymi i niwelowanie deficytów poznawczych. Deficyty w tych obszarach uważa się za podstawową istotę zaburzeń z kręgu schizofrenii, ponieważ cechą tej choroby jest jej destrukcyjny wpływ na procesy poznawcze i inteligencję emocjonalną. To właśnie objawy negatywne i obniżony poziom sprawności procesów emocjonalno -poznawczych mają bezpośredni wpływ na gorszą jakość funkcjonowania społecznego osób z diagnozą zaburzeń schizofrenicznych. Objawy z tej grupy wywierają bezpośredni wpływ na zdolność do pełnienia ról społecznych. Upośledzają funkcje psychiczne, które odpowiadają za satysfakcjonującą interakcję społeczną. Są przyczyną, dość częstej w tej grupie pacjentów tendencji do izolacji, a w efekcie marginalizacji społecznej. To objawy ubytkowe (negatywne) silnie inwalidyzują pacjentów.

Jak pokazują badania, deficyty w tych obszarach znacząco wpływają na zwiększone ryzyko nawrotów epizodów choroby i decydują o tym, czy pacjent pomimo zachorowania będzie mógł realizować swoje ambicje i plany życiowe, funkcjonować w roli studenta, pracownika, partnera życiowego, być rodzicem i mieć przyjaciół. Udowodniono, że deficyty w zakresie umiejętności społecznych są w znacznej mierze niezależne od remisji objawów wytwórczych (pozytywnych). Dlatego schizofrenia jest uważana za chorobę „społecznego funkcjonowania mózgu”.

Schizofrenia wpływa na:

• Pamięć werbalną
• Selektywność uwagi – odróżnianie rzeczy ważnych od nieistotnych
• Zdolność do długiej koncentracji uwagi
• Planowanie i organizacja działań
• Zaburzenia w rozpoznawaniu stanów emocjonalnych
• Zaburzenia w przetwarzaniu informacji społecznych, postrzegania społecznego – rozumienia i wyciągania wniosków, odczytywania intencji innych
• Spłycenie afektu i deficyt wyrażania emocji
• Ogranicza zdolność pozytywnego przeżywania, odczuwania przyjemności, ochoty i radości
• Zaburza odporność emocjonalną (powodowaną przez stres emocjonalny, obniża zdolność radzenia sobie z obciążającymi i negatywnymi emocjami)
• Inne właściwości inteligencji emocjonalnej.

Z powyższych powodów zaburzenia z grupy schizofrenii należą do najbardziej obciążających ekonomicznie. Wczesny początek choroby i przerwany rozwój edukacyjny, niezdolność do pracy, zasiłki i renty generują najwyższe koszty spośród innych schorzeń psychicznych i somatycznych, dodatkowo obciążając psycho-społecznie i ekonomicznie wszystkich członków rodziny pacjenta.

Leczenie farmakologiczne jest zasadniczą formą leczenia i umożliwia oddziaływanie na dysfunkcyjny centralny układ nerwowy. Nie ma leków, które są skuteczniejsze niż pozostałe. Każdy lek ma swoje wskazania, różni ich działanie na poszczególne objawy. Leki przeciwpsychotyczne II generacji są podstawową grupą leków stosowanych w leczeniu zaburzeń schizofrenicznych. Są uważane za znacznie skuteczniejsze niż neuroleptyki ( leki I generacji), skuteczniej leczą objawy negatywne, mają wpływ na poprawę funkcji poznawczych. Ich korzystny profil polega również na tym, że są lepiej tolerowane i mają znacznie mniej skutków ubocznych. Rozumiejąc jednak znaczenie zagrożenia, jakim jest upośledzenie funkcji poznawczych i umiejętności społecznych, które niesie za sobą schizofrenia, zastosowanie wyłącznie leczenia farmakologicznego prawdopodobnie nie przyniesie oczekiwanej, satysfakcjonującej poprawy stanu psychicznego. Obligatoryjne włączenie szeroko rozumianych oddziaływań psychoterapeutycznych jest bezwzględnym wskazaniem, szczególnie w przypadku pierwszych zachorowań w stosunkowo młodym wieku.

Zintegrowany program terapii powinien być skoncentrowany na takich oddziaływań jak:

1. Psychoedukacja (uzyskanie wglądu w chorobę i umiejętności kontrolowania choroby)
2. Trening inteligencji emocjonalnej
3. Trenowanie ekspresji emocjonalnej
4. Trening funkcji poznawczych
5. Trening kompetencji społecznych
6. Trening rozwiązywania problemów
7. Wypracowanie strategii radzenia sobie z deficytami.

Uważa się, że okres leczenia farmakologicznego pierwszego epizodu schizofrenii powinien wynosić około dwóch lat. Jeśli poprawa stanu psychicznego jest satysfakcjonująca i stabilna, pacjent w ścisłej współpracy z lekarzem może podjąć próbę odstawiania leków. Badania wskazują, że w wielu przypadkach jest to dość ryzykowne, bowiem zwiększa ryzyko nawrotu choroby.

Przyczyny zachorowania na schizofrenię

Przyczyny zachorowań na schizofrenię zostały opisane w artykule „Czy schizofrenia jest dziedziczna„.