Uzależnienie od hazardu – jakie ma fazy, objawy i jak je leczyć?

Definicja uzależnienia od hazardu

Uzależnienie od hazardu należy do uzależnień behawioralnych i jest definiowane, jako powtarzające się działanie, które nie może być kontrolowane i jest ze szkodą dla osoby uzależnionej, jej wartości, zobowiązań społecznych, zawodowych, ekonomicznych i rodzinnych, oraz związanych z naruszaniem norm społecznych i prawa. Jest określane, jako patologiczny hazard, nałogowe granie, hazard przymusowy. Bywa nazywane ukrytym nałogiem, bowiem w przeciwieństwie do innych uzależnień nie wywołuje widocznych dla otoczenia symptomów i można go dość łatwo ukryć. O diagnozie tego zaburzenia nie decyduje rodzaj uprawianej gry, lecz sposób grania, który z czasem staje się sensem życia dla osoby uzależnionej i główną motywacją życiową. Aktywność związana z graniem jest dominującą aktywnością, która często prowadzi do utraty pracy, rodziny, dóbr materialnych i marginalizacji społecznej. Bez względu na ponoszone koszty nałogowy hazardzista wraca do gry i popędu tego nie sposób powstrzymać.

W Polsce problem patologicznego uzależnienia narasta i choć staje się coraz bardziej powszechny, to świadomość społeczna konieczności leczenia tej choroby, jak i samych form pomocowych pozostaje ciągle marginalna. Ocenia się, że ponad 380 tys. osób może być uzależnionych od gier hazardowych, a około 200 tys. jest narażonych na ryzyko uzależnienia. Uważa się, że ponad 6 mln osób cierpi i doświadcza negatywnych skutków uzależnienia swoich dzieci, rodziców, partnerów. Niebezpiecznym jest to, że inicjacja hazardowa dotyka osoby w coraz młodszym wieku. We współczesnym świecie, zagrożenie ryzykiem nałogu hazardowego jest związane z preferowanym sposobem spędzania relaksacyjnego czasu i łatwym dostępem do nowych typów hazardu np. internetowego czy publiczne miejsca pełne elektronicznych gier.

Uzależnienie od hazardu jest uznawane za przewlekłe i niewyleczalne schorzenie. Oznacza to, że powrót hazardzisty do bezpiecznego grania jest niemożliwy, zawsze wymknie się ono spod kontroli nawet, gdy przerwa w graniu była stosunkowa długa. Abstynencja od grania, nawet relatywnie długa, nie jest dowodem na wyleczenie i brak choroby. Uzależnienie od hazardu wymaga kompleksowego leczenia psychoterapeutycznego (psychoterapia indywidualna, rodzinna) i być może włączenia psychiatrycznego leczenia farmakologicznego. Podobnie, jak w przypadku uzależnienia od alkoholu, tu również występuje mechanizm współuzależnienia rodziny, jako skutek uzależnienia członka rodziny.

Uważa się, że lata dziewięćdziesiąte to okres nasilonego zjawiska uzależnień od hazardu i gier komputerowych. Na całym świecie pojawił się poważny problem gier hazardowych w Internecie. Ocenia się, że E-hazard uprawia na świecie 20 mln internautów miesięcznie. W Polsce internauci wydają na ten cel ponad 10 mln zł miesięcznie. W ostatnim okresie obserwuje się lawinowo narastające uzależnienie dzieci i młodzieży od Internetu, w tym od gier komputerowych i hazardu w sieci. Wiadomo, że im wcześniej wpadło się w nałóg tym trudniej jest wyjść z niego. Dzieci i młodzież, które nie mają jeszcze uformowanej struktury osobowości, uzależniający się od haju dopaminowego uzyskiwanego przez granie, są szczególnie zagrożone poważnymi zaburzeniami rozwojowymi, negatywnymi skutkami dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Pomimo, że dzieci są całkowicie owładnięte internetową aktywnością, najczęściej ich rodzice są zupełnie nieświadomi problemu. Bywa, że chwalą sobie ten domowy sposób spędzania czasu („przynajmniej jest w domu i nie szwenda się”), ponieważ mają iluzoryczne poczucie kontroli nad dzieckiem. Bywa, że są dumni, że dziecko wygrywa pieniądze grając w sieci w pokera. Typowe dla uzależnień mechanizmy zaprzeczania i współuzależnienia rodziny podtrzymują nałóg u dziecka, który prowokuje ryzyko zaburzeń emocjonalnych, nieodwracalnych czasami zmian osobowościowych, a na poziomie biologicznym – zmian w mózgu, wynikających z pobudzenia czynności mózgu w trakcie grania.

Dość dramatycznie wygląda problem uzależnienia od komputera i grania w sieci przez osoby młode – dorosłe, które pomimo dobrego intelektu nie kończą kolejnych studiów, nie pracują, nie mają związków partnerskich i relacji społecznych, są wyizolowani i samotni, nie mają planów, ambicji, marzeń, pomimo wcześniejszych sukcesów edukacyjnych, a relacje z rodziną są puste i powierzchowne, bądź obarczone wysokim poziomem drażliwości, kłótliwości i agresji.  Zazwyczaj są na utrzymaniu rodziców, a kolejne próby podejmowania jakiejkolwiek celowej aktywności są nieudane. Niediagnozowani, jako mający problem z uzależnieniem najczęściej są etykietowani przez bliskich, jako leniwe, rozpieszczone, beztroskie i nieodpowiedzialne. Nikt nie ma świadomości, że od lat ( bywa, że od gimnazjum i jeszcze wcześniej) głęboko tkwią w szponach nałogu. Pomimo dorosłego wieku, ich dojrzałość emocjonalna jest na poziomie nastolatka. Chcą by ich traktowano, jako osoby dorosłe, gdy jednocześnie ich odpowiedzialność i zachowania są infantylne, na poziomie dziecka. Taka sytuacja sprawia, że rodzina stoi w obliczu bardzo poważnego dylematu: jak nakłonić dorosłe dziecko do leczenia i podjęcia samodzielnego, niezależnego życia. Zazwyczaj, takie osoby pojawiają się w gabinecie pod presją rodziny. To dobry punkt startowy, bo choć dzieci nie mają wewnętrznej motywacji do zmiany, to jest to szansa na podjęcie psychoterapii rodzinnej, jako formy pomocowej w pierwszej fazie leczenia uzależnienia (więcej: Uzależnienia od Internetu, Uzależnienia od komputera i gier komputerowych, Uzależnienia behawioralne).

Jak każde uzależnienie, tak i patologiczny hazard wpływa i zmienia

Życie emocjonalne

Pojawia się mechanizm nałogowej regulacji uczuć. Nałogowy hazard niszczy sferę emocjonalną. Osoby uzależnione mają problem z dostępnością i identyfikacją swoich uczuć, rozumieniem ich i radzeniem sobie z nimi. Opanowanie uczuć jest jednym z podstawowych zadań rozwoju i dojrzewania w procesie zdrowienia. Budowanie odporności w trakcie procesu leczenia na stresogenne sytuacje, którym towarzyszą przykre emocje jak np. napięcie, smutek, lęk, złość, rozdrażnienie czy bezradność, jest niezbędnym etapem by w przyszłości dobrze sobie radzić np. ze zgubną impulsywnością, wzmacniać wyważone działania równowagi i stabilizacji, i nie rozładowywać tych stanów poprzez ucieczkę od rzeczywistości w hazard. Dojrzałość uczuciowa jest miarą jakości i satysfakcji życiowej. Osiągnięcie jej jest szczególnie trudne dla osób mających problem z uzależnieniem, bowiem życie rzadko, kiedy dostarcza tak spektakularnych stanów emocjonalnych, euforii, pobudzenia, poczucia wyjątkowości i ekscytacji. Proces zdrowienia oznacza świadomość rezygnacji z tych przyjemnych stanów i konieczność mierzenia się również z lękiem, smutkiem, bezradnością i beznadziejnością, złością, etc.

Myślenie

które w konsekwencji uniemożliwia realną ocenę swojej sytuacji. Pojawiają się zniekształcenia myślenia (poznawcze): magiczne myślenie i fantazjowanie, mechanizm iluzji i zaprzeczania, który pozwala utrzymać przekonania o pozytywnych aspektach grania i odbierać rzeczywistość w zniekształcony sposób. Zaburzenia myślenia przyczynowo- skutkowego, które pozwala na negację odpowiedzialności za swoje zachowania. Specyficzne zaburzenia myślenia, którymi posługuje się nałogowy hazardzista pozwalają mu na swego rodzaju komfort psychiczny, usprawiedliwiają i uzasadniają granie, pozwalają unikać odpowiedzialności i podtrzymują złudne nadzieje. Celem terapii jest poznanie tych zniekształceń poznawczych i wypracowanie umiejętności sprawnego rozpoznawania działania mechanizmu iluzji i zaprzeczania, irracjonalnych przekonań, oraz umiejętności szybkiego ich korygowania. Nawet w przypadku zdrowiejącego hazardzisty każda trudna sytuacja życiowa, nie tylko związana z graniem, może w sposób automatyczny prowokować zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości, zakłamywanie rzeczywistości i uaktywniać niedojrzały mechanizm fałszywych wyjaśnień w celu uniknięcia np. cierpienia. Im głębszy poziom samoświadomości i poczucia odpowiedzialności wypracowany w procesie psychoterapeutycznym, tym większe prawdopodobieństwo, że hazardzista porzuci dotychczasowe dysfunkcjonalne mechanizmy myślenia i działania. Celem psychoterapii na tym etapie jest wyposażenie pacjenta w alternatywne sposoby widzenia i interpretowania rzeczywistości, jej oceny, rozumienia siebie, swoich zachowań i konsekwencji w każdej ewentualności.

Strukturę własnego ”ja” – osobowość

Rozumiejąc zaburzenia emocjonalne i myślenia, dezorganizację struktury własnego „ja” w uzależnieniu od hazardu, łatwiej zrozumieć rodzinie i otoczeniu reakcje i zmiany w zachowaniu hazardzisty. Zrozumieć, dlaczego u wcześniej normalnie funkcjonującej osoby, pojawia się infantylna i absurdalna lawina zaprzeczania i wypierania faktów, irracjonalna ocena rzeczywistości. To, co jest tak oczywiste dla otoczenia, hazardzista z zaburzeniami emocjonalnymi i myślenia, zniekształca rzeczywistość interpretują ją poprzez pryzmat występujących zaburzeń. „Rzeczywistość jest ta sama, ale nie taka sama” dla niego i otoczenia. Skuteczność tych mechanizmów jest tak duża, że nikt i nic nie jest w stanie tego zmienić, a perswazje i namowy na podjęcie leczenia, nie odnoszą żadnego skutku. Zdezorganizowana struktura własnej osobowości uwidacznia się w skrajnym myśleniu o sobie, jako kimś wyjątkowym, a za chwilę bycia nikim, niewiarygodnym, niepoważnym i zmiennym, przeżywającym stany wstydu i upokorzenia. Nie ma planów, ambicji, nie potrafi realizować planów, postanowień i konsekwentnie dążyć do ich realizacji, brak mu wytrwałości w dotarciu do celu. Mechanizmy zaprzeczania, irracjonalnego spostrzegania rzeczywistości przez lata budują osobowość pozornej pychy, pewności siebie i dumy, która nie ma słabości, nie potrafi przyznać się do błędów, przepraszać i umieć prosić o pomoc. Ktoś powiedział, że „ nałogowy hazardzista to człowiek, który będąc na samym dnie, patrzy na cały świat z góry”. Proces zdrowienia ma na celu odzyskanie integralności w poczuciu tożsamości. Pierwszymi symptomami dobrej zmiany będzie odzyskiwanie zrównoważenia pomiędzy skrajnym postrzeganiem siebie, zrzucanie kolejnych masek, co wymaga uczciwości wobec siebie, znaczącej samoświadomości i jest bardzo bolesne.

Formy hazardu

Badacze i specjaliści zajmujący się tym problemem klasyfikują różne formy hazardu, jako:

• Hazard rekreacyjny – sporadyczny, traktowany, jako rozrywka i sposób spędzania wolnego czasu.
• Hazard rekreacyjny z problemami – hazard problemowy – jest głównym źródłem relaksu i rozrywki, pojawiają się negatywne konsekwencje grania.
• Hazard patologiczny – uzależnienie.

Do gier hazardowych zalicza się między innymi:

• Ruletkę
• Karty
• Loterie
• Gry sportowe
• Kości
• Wyścigi konne
• Granie w sieci, w internetowym kasynie

Uzależnione są również te osoby, które grają np. jedynie na automatach. Bojąc się wysokiej przegranej, nie chodzą do kasyna i nie grają w ruletkę, pokera czy Black Jacka. Uważają, że to dopiero jest prawdziwy hazard obciążony wysokim ryzykiem finansowym.

Objawy uzależnienia od hazardu

• Zaabsorbowanie hazardem, poczucie przymusu hazardowego grania, natrętna potrzeba zagrania. Głód hazardowy, desperacja hazardowa.
• Upośledzenie kontroli nad powstrzymaniem się od grania i przeznaczanego czasu na granie.
• Spędzanie coraz większej ilości czasu na graniu w celu uzyskania zadowolenia.
• Potrzeba grania coraz wyższymi stawkami pieniędzy.
• Łamanie postanowień dotyczących czasu grania, inwestowanych kwot.
• Powtarzające się bezskuteczne próby kontrolowania grania lub rezygnacji z grania.
• Przeżywanie silnego dyskomfortu psychicznego, podenerwowanie, niepokój, irytacja przy próbach zredukowania lub zaprzestania grania.
• Hazard jest sposobem ucieczki od rzeczywistych problemów, negatywnych nastrojów emocjonalnych.
• Przeżywanie upokorzenia, wstydu, poczucia winy, złości, pogardy do siebie. Kolejne zagranie służy uwolnieniu się od przykrych stanów emocjonalnych.
• Zaniedbywanie dotychczasowych alternatywnych przyjemności, zainteresowań i aktywności na rzecz grania.
• Kontynuowanie hazardowego grania pomimo szkodliwych następstw psychicznych, fizycznych i społecznych.
• Fantazjowanie o „wielkich wygranych”.
• Kłamstwa wobec najbliższych by zataić stopień zaangażowania w hazard.
• Popełnianie występków przeciwko normom prawnym by zdobyć pieniądze na hazard ( oszustwa, fałszerstwa, malwersacje, kradzieże).
• Uzależnienie od osób, które udzielają pomocy finansowej.
• Utrata pracy, możliwości wykształcenia i kariery, relacji ze znaczącymi osobami.

Fazy uzależnienia od hazardu

Do sygnałów ostrzegawczych potencjalnego zagrożenia uzależnieniem od hazardu zalicza się:

• Granie staje się bardzo przyjemnym stanem emocjonalnym i pojawia się dążenie do powtarzania tego doświadczenia.
• Następuje sukcesywna rezygnacja z dotychczasowych sposobów zapewniania sobie przyjemności, dobrego nastroju i sposobów radzenie sobie z negatywnymi emocjami.
• Granie staje się coraz częstsze, a przerwy pomiędzy kolejnymi grami stają się coraz krótsze.
• Reagowanie na granie przyjemnym pobudzeniem, doznawanie ekscytacji, euforii. Jest głównym źródłem przyjemnych stanów emocjonalnych.
• Iluzja posiadania kontroli nad graniem.
• Ustalanie własnych schematów grania.
• Zaniedbywanie dotychczasowych obowiązków i aktywności.
• Na tym etapie nie ma jeszcze rzeczywistych dotkliwych kłopotów finansowych i problemów rodzinnych, dlatego nie występują przykre uczucia np. niepokoju, czy labilność emocjonalna i stany depresyjne.

Kolejny etap to:

• Utrata wcześniejszych zainteresowań.
• Kłamstwa dotyczące wydawania pieniędzy i rzeczywistych kłopotów.
• Narasta spirala pożyczania pieniędzy, sprzedawania własnych rzeczy.
• Zmiany zachowania, wzmożone stany drażliwości, impulsywności i konfliktowości.
• Zmiany nastrojów, okresy objawów depresyjnych i lękowych związane ze złą sytuacją finansową.
• Wzrasta tolerancja na granie, co oznacza, że aby osiągnąć pożądany stan przyjemności trzeba podwyższać stawki grania.
• Zaprzeczanie problemowi uzależniania się od grania.

Kolejne fazy rozwoju uzależnienia od hazardu cechuje:

• Podnoszenie stawek grania, ryzykowne stawki.
• Wysoki poziom zadowolenia przy wygranych, dążenie do powtórzenia wygranej, fantazje i wiara w kolejne wielkie wygrane.
• Wysokie zakłady i nasila się ryzyko wysokich strat.
• Znaczne pożyczki, długi.
• Skupienie głównie na graniu, inne sprawy życiowe stają się marginalne.
• Poczucie przymusu grania i odegrania strat.
• Nasilone kłamstwa, pożyczki, oszustwa i wyłudzenia.
• Utrzymująca się irracjonalna wiara, że nastąpi „wielka wygrana”, dobra passa.
• Poważne problemy finansowe. Nie jest w stanie spłacić długów i poszukiwanie sposobów spłacenia długów, również w sposób nielegalny.
• Separacja od bliskich.
• Przeżywanie nasilonych stanów lękowych i depresyjnych, problemy z bezsennością.
• Zaburzenia w sferze myślenia przejawiające się w nierealnej ocenie destrukcyjnych mechanizmów funkcjonowania.
• Problemy ze zdrowiem psychicznym mają wpływ na pogarszającą się kondycję zdrowia somatycznego.
• Nasilone problemy emocjonalne, rodzinne, społeczne, finansowe i prawne.
• Podejmowanie ryzykownych zachowań, uzależnienie od alkoholu i środków psychoaktywnych.

W ostatnim etapie uzależnienia występują skrajne kłopoty finansowe, przerastające możliwości spłaty, skrajna izolacja społeczna, bardzo nasilone objawy depresyjne i lękowe, może dochodzić do prób samobójczych.

Dla otoczenie, rodziny i bliskich, na oczach wszystkich dochodzi do całkowitej zmiany osoby uzależnionej. Do niedawno normalnie funkcjonująca, pracowita i odpowiedzialna, dbająca o swoich bliskich, zmienia się w nałogowego kłamcę, oszusta i agresora, ma problemy z prawem, jej zachowania stają się całkowicie nie zrozumiałe. Nie dba o poczucie bezpieczeństwa swojej rodziny, bliskość emocjonalną ze współmałżonkiem i dziećmi. Jest gotowy okraść skarbonkę swojego kilkuletniego dziecka.  Życie emocjonalne hazardzisty staje się coraz bardziej oderwane od rzeczywistości, ponieważ jedynym źródłem jego uczuć jest granie. Pojawia się syndrom ograniczonej uczuciowości.  Świat i ludzie przestają być ważne, istnieją jedynie w instrumentalnej perspektywie swojej przydatności np. dla celów pożyczkowych. Życie całej rodziny staje się pełne chaosu, powierzchownych relacji, poczucia niepewności, braku bezpieczeństwa i zaufania. Jest pełne negatywnych emocji. Pomimo kolejnych deklaracji zmiany swojego zachowania i nadziei rodziny „na cud”, dla hazardzisty nic nie jest ważniejsze niż dalsze granie, jest gotów poświęcić dla nałogu wszystko i wszystkich. Całkowicie odrealniony i wyizolowany z rzeczywistego świata, pozbawiony podstawowego instynktu samozachowawczego, z nasilonymi objawami lękowymi nadal gra w oczekiwaniu na wielką wygraną. Im większa degradacja, im bardziej wypadł z pełnionych ról społecznych, męża, ojca, syna, pracownika, im większe szkody i zgliszcza w życiu realnym, tym bardziej powrót do normalności staje się niewyobrażalnym i tym bardziej stan ten napędza przymus grania, bowiem zanika odporność na stres i przykre stany emocjonalne. Przeżywanie każdej negatywnej emocji związanej ze swoją beznadziejną sytuacją pobudza do dalszego grania, by zapomnieć i żyć nadzieją wielkiej wygranej. Już nie chodzi o przyjemność, ale o przetrwanie i być może odsunięcie myśli samobójczych. Zazwyczaj nałogowy hazardzista całkowicie „zgrany”, bez pieniędzy i rodziny, z wyrokami sądowymi, najczęściej z problemem uzależnienia od alkoholu i próbami samobójczymi, kończy samobójstwem lub na życiowym śmietniku.

Natura patologicznego hazardu i kryteria rozpoznania uzależnienia od hazardu jest podobna jak w przypadku uzależnienia od alkoholu czy środków psychoaktywnych.

Kryteriami dla rozpoznania patologicznego hazardu są:

Głód hazardowy – natrętna, silna, trudna do odparcia chęć zagrania. Najczęściej jest motywowana nudą, uczuciami związanymi z wygraną bądź przegraną, fantazjami o wielkiej wygranej bądź desperacją w ostatniej fazie rozwoju uzależnienia. Głód hazardowy jest symptomem okresów abstynencji i kończy się powrotem do zachowań nałogowych.

Utrata lub poważne ograniczenie kontroli nad graniem – trudność z utrzymaniem bezpiecznego sposobu grania. Pomimo podejmowanych prób kontrolowania grania poprzez ograniczanie czasu czy ilości inwestowanych pieniędzy powracanie do grania.

Zmienna tolerancja na granie – wydłużanie czasu grania, zwiększanie stawek i częstotliwości grania. Dotychczasowy sposób grania nie jest w stanie go nasycić.

Zespół abstynencyjny – przeżywanie tzw. „moralnego kaca” po graniu. Przeżywanie poczucia wstydu, winy, złości, pogardy dla siebie samego. Kolejne zagranie pełni funkcję swoistego „klinu” i służy zredukowaniu poziomu przeżywanych negatywnych uczuć.

Kontynuowanie gry, pomimo ponoszenia negatywnych konsekwencji.

Granie jest główną treścią życia – staje się sposobem na ucieczkę przed rzeczywistymi problemami, odcięciem się od przeżywania przykrych stanów emocjonalnych.

Przyczyny uzależnienia od hazardu

Oczywiście nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego dana osoba popadła w nałóg hazardowy. Fakt, że ktoś gra w gry hazardowe nie przesądza, że będzie miał problem z uzależnieniem. Badania wskazują na pewien rodzaj czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na chorobę hazardową.

Ryzykowne czynniki osobowościowe predestynujące do zachowań hazardowych

• Niskie poczucie własnej wartości.
• Postrzeganie poczucia własnej wartości przez pryzmat sukcesu finansowego.
• Potrzeba bycia kimś wyjątkowym, ważnym we własnej ocenie i innych.
• Potrzeba stymulacji, pobudzenia, adrenaliny, przeżywania silnych stanów emocjonalnych, jako potencjalne źródła przyjemności.
• Pociąg do ryzyka.
• Niedojrzałość emocjonalna.
• Chwiejność emocjonalna, tendencje do impulsywności i problemy z kontrolowaniem własnego zachowania.
• Potrzeba bycia najlepszym, człowiekiem sukcesu.
• Poczucie osamotnienia, alienacji społecznej.
• Problemy w tworzeniu relacji z innymi.
• Brak dostatecznych umiejętności społecznych.
• Przeżywanie w przeszłości lęków, objawów depresyjnych.
• Nadużywanie w przeszłości alkoholu, narkotyków i leków.
• Łatwość popadania w stan nudy i brak tolerancji dla przeżywania jej.
• Problemy w radzeniu sobie z rzeczywistymi trudnościami i wyzwaniami, stresogennymi sytuacjami.
• Uciekanie w świat fantazji, złudzeń i iluzji.

Rzadko się zdarza by osoby na pierwszych etapach rozwoju uzależnienia od hazardu decydowały się na profesjonalne leczenie, choć oczywiście im wcześniej tym lepiej. Zdarza się, że osobiste postanowienia o zaprzestaniu grania stają się skuteczne, choć najczęściej jest to krótkotrwały sukces. Zazwyczaj osoby te powracają do grania, a nasilenie objawów wzrasta i to w dość krótkim czasie. W przekonaniu hazardzisty okresy abstynencji są dowodem na to, że jeśli chce to może przestać grać i potrafi kontrolować tę przyjemność, gdy w rzeczywistości jest odwrotnie, świadczy to o poważnym problemie uzależnienia. Jak wspomniano wcześniej uzależnienie od hazardu jest schorzeniem przewlekłym i nieuleczalnym, a nawet śmiertelnym, obarczonym wysokim ryzykiem samobójstwa i wycieńczeniem zdrowia fizycznego. Oznacza to, że zawsze istniej ryzyko, że hazardzista porzuci abstynencję i powróci do grania. Statystyki pokazują, że rzadko hazardziści zgłaszają się do specjalistów uzależnień behawioralnych, mówiąc „jestem uzależniony od hazardu i proszę o pomoc”. Zazwyczaj podejmując kolejne próby poradzenia sobie samemu i miewając okresy abstynencji, przez większość życia udowadniają sobie i otoczeniu, że nie mają żadnego problemu z uzależnieniem. W zdecydowanej większości przypadków próby skutecznego poradzenia sobie samemu z nałogiem są skazane na niepowodzenie. Podstawą do efektywnego leczenia jest nabycie świadomości zmian w funkcjonowaniu, jakie nastąpiły w skutek uzależnienia. Nabycie wiedzy z zakresu specyfiki tej choroby, umiejętność identyfikowania jej przejawów oraz umiejętność radzenia sobie z tymi przejawami i umiejętność konstruktywnego radzenia sobie ze swoimi emocjami jest szansą skutecznego leczenia. Tak, więc bez profesjonalnego leczenia i pomocy specjalisty wyjście z nałogu jest mało prawdopodobne. Podstawową formą pomocową jest psychoterapia nałogowego hazardzisty.

Terapia uzależnień od hazardu

Za skuteczną psychoterapię uzależnienia od hazardu uznaje się psychoterapię integracyjną, która korzysta z koncepcji poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej, humanistycznej i egzystencjalnej. Równolegle bądź w dalszym etapie jest proponowana psychoterapia małżeńska lub rodzinna. W niektórych przypadkach wskazane jest podjęcie psychiatrycznego leczenia farmakologicznego ( np. nasilone zaburzenia nastroju, objawy depresyjne, lękowe).

Na czym polega proces zdrowienia od hazardu?

Samo zaprzestanie grania, czyli okres abstynencji nie rozwiązuje problemu. Sama abstynencja nie jest ani celem samym w sobie, ani dowodem uporania się z problemem. Bywa, wręcz przeciwnie, że jest dowodem, że mamy do czynienia z patologicznym hazardem. Abstynencja jest środkiem do procesu zdrowienia.

Uważa się, właściwy proces terapeutyczny i zdrowienie, powinny zachodzić w kilku etapach.  Każda z faz zmiany terapeutycznej, jak i czas jej trwania jest zależne od specyfiki każdego pacjenta. Zarzucenie któregokolwiek z tych etapów, bądź przepracowanie go w lekceważący sposób, bez wystarczająco wewnętrznej motywacji może skutkować zaburzonym procesem zdrowienia. A podjęcie psychoterapii może być kolejną manipulacją, oszukiwaniem siebie i bliskich. Bywa, że pierwsze fazy i zbudowanie wewnętrznej motywacji do zmiany trwają latami, bywa, że proces terapeutyczny należy cofnąć do poprzednich etapów z powodu powrotu do nałogowych zachowań.

W fazie wstępnej zazwyczaj hazardzista neguje problem hazardu, choć przyznaje, że gra. Nie ma motywacji do leczenia, ponieważ bardzo silnie zaprzecza problemowi uzależnienia i nie rozpoznaje go. Najczęściej osoba uzależniona, w tej fazie zwraca się po pomoc pod presją zewnętrzną. Na tym etapie proces psychoterapeutyczny może jedynie skupiać się na dostarczaniu wiedzy z zakresu specyfiki problemu i konfrontowaniem jego przekonań z opiniami innych i skutkami grania.

W fazie zastanowienia hazardzista identyfikuje się z problemem, jednak podjęcie decyzji o rezygnacji z grania odsuwa od siebie. Może próbować ograniczać granie lub mieć okresową abstynencję. Istotne jest wzmacnianie przekonań hazardzisty ku pozytywnej zmianie i kształtowanie realnej oceny skutków grania.

W fazie aktywnego przygotowania, na bazie wniosków z poprzednich etapów pojawia się wewnętrzna motywacja do podjęcia leczenia uzależnienia. Tym samym pojawia się szansa, że pacjent utrzyma się w procesie psychoterapeutycznym, ponieważ tylko wewnętrzna, uczciwa motywacja i zaangażowanie może być gwarantem skutecznego procesu leczenia. Praca nad świadomością choroby i nieodwracalności tego faktu, bo można mieć wpływ na jej remisję, ale nie całkowite wyleczenie wymaga czasu. Proces pogodzenia się z faktem zachorowania, który ma często charakter konfrontacji z iluzjami i zaprzeczeniami, i jest odczarowywaniem fałszywej perspektywy rzeczywistości hazardzisty, może trwać miesiące a nawet lata. Samoświadomość i uznanie swojej bezsilności wobec grania jest czynnikiem fundamentalnym, w oparciu, o który można budować nową rzeczywistość.

W fazie działania są podejmowane kroki zmierzające do zdrowienia. Są to pierwsze próby zmiany dotychczasowego stylu życia, porządkowania go w każdej sferze, emocjonalnej, rodzinnej, ekonomicznej i hierarchii wartości. Dochodzi do konfrontacji z przykrymi stanami emocjonalnymi, oraz utrwalania świadomości bycia chorym. Praca terapeutyczna skupia się na ocenie zdolności do panowania nad nałogiem i dotychczasowych mechanizmach manipulacji, oszukiwania samego siebie i innych. Ogromne znaczenie ma tu proces wspierania pacjenta w jego działaniach.

W fazie utrwalania zmian dochodzi do procesów pozytywnego rozwoju osobowości, np. poprzez uczenie się konstruktywnych sposobów rozwiązywania rzeczywistych problemów i konfliktów, budowanie relacji społecznych, uczenie się umiejętności społecznych i nowych dojrzałych zachowań. Trenuje asertywność i utrzymywanie zdrowej równowagi pomiędzy różnymi obszarami życia. Uczy się identyfikowania własnych emocji i konstruktywnego radzenia sobie z nimi. Być może hazardzista w ogóle nie posiadał wcześniej tych umiejętności a być może zostały porzucone wraz z rozwojem uzależnienia od hazardu. Jednocześnie praca terapeutyczna skupia się na utrwalaniu świadomości uzależnienia, nabywaniu umiejętności rozpoznawania ryzyka nawrotu i umiejętności zapobiegania nawrotom choroby.

Faza zapobiegania nawrotom. Ryzyko powrotu do nałogu istnieje na każdym etapie procesu psychoterapeutycznego. Nauka rozpoznawania zjawiska głodu hazardowego, który przejawia się w stanach emocjonalnych, myśleniu i zachowaniu i konstruktywnego radzenia sobie z nim, aby nie powrócić do grania, jest ważną umiejętnością wzmacniającą abstynencję. Uzyskanie wysokiego poziomu kontroli nad głodem abstynenckim i abstynencją świadczą o zdrowieniu. Należy, bowiem pamiętać, że głód hazardowy osoba uzależniona nosi w sobie, niezależnie od tego jak długim jest abstynentem i jak dobrze układa się jego proces zdrowienia i jakość życia. Wypracowanie własnego przekonania w trakcie procesu leczenia, o bezpowrotnej utracie kontroli nad graniem, że „jestem uzależniony od grania i zawsze już tak będzie. Nie panuję nad graniem i nie jest ta przyjemność dla mnie”, jest kluczowe dla większego prawdopodobieństwa trwałej i stabilnej abstynencji.

Istotnym etapem w procesie zdrowienia jest etap realnej oceny strat, jakie niosło za sobą granie. Świadomość negatywnych skutków, negatywnego życiowego bilansu z powodu uzależnienia jest sednem procesu psychoterapeutycznego i wiąże się z podjęciem odpowiedzialności za swoje zachowania. Dokonywanie tego rozliczenia, powinno wiązać się zadośćuczynieniem swoim bliskim, jeśli takiego można dokonać.

Jak postępować z hazardzistą i jak pomóc uzależnionemu od hazardu?

To częste pytania bezradnych rodzin w przypadku hazardzisty, który nie ma krytycyzmu do problemu i motywacji do leczenia. Z doświadczenia wynika, że warto w takich przypadkach rozpocząć pracę od terapii rodzinnej, czy to z udziałem uzależnionej osoby czy też bez niej. Rodzinne interwencje terapeutyczne, zmiana zachowań rodziny i konsekwentne dążenie do podjęcia leczenia przez osobę chorą, może odnieść pożądany skutek, nawet jeśli będzie to dotarcie do specjalisty bez wewnętrznej motywacji, a jedynie pod presją rodziny.

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje kompleksowy program leczenia uzależnienia od hazrdu.