Depresja – jak ją rozpoznać, jakie ma przyczyny i jak ją leczyć?

Alarmujące dane statystyczne – Depresja jest nazywana dżumą XXI wieku ze względu na rozpowszechnienie zachorowalności.

Światowa Organizacja Zdrowia ocenia, że dotyczy ponad 350 mln osób na całym świecie i w najbliższych latach stanie się poważniejszym problemem społecznym niż bezrobocie. Dane statystyczne dotyczące zachorowalności w Polsce również są alarmujące. W Polsce na zdiagnozowaną depresję cierpi ponad 1,5 mln osób, co oznacza, że dotyka 15 % Polaków, głównie w wieku produkcyjnym, ponieważ najczęściej jest diagnozowana w wieku 20 – 40 lat. Nasilenie zachorowań na zaburzenia depresyjne jest obserwowalne wśród dzieci i młodzieży oraz w wieku senioralnym.

Depresja jest uważana za chorobę śmiertelną. Ocenia się, że w Polsce liczba zgonów z powodu depresji i prób samobójczych wynosi ponad 6 097 i jest zacznie wyższa niż z powodu raka piersi, trzustki i prostaty. Rocznie z powodu depresji umiera więcej osób niż ginie w wypadkach komunikacyjnych.

Co czwarty nastolatek jest zagrożony zachorowaniem na depresję, i doświadcza przynajmniej jednego jej epizodu. Dane dotyczące zachorowalności na zaburzenia depresyjne w grupie dzieci i młodzieży, wskazują nawet na wzrost na poziomie 25 %. Ocenia się, że nawet ¼ osób do 18r. życia przechodzi epizod depresyjny, wymagający specjalistycznej pomocy. W Polsce rocznie około 300 młodych osób do 19 r. życia ginie śmiercią samobójczą. W grupie wiekowej od 10 do 18 roku życia samobójstwo jest drugą przyczyną zgonów wśród chłopców, a trzecią wśród dziewcząt. W krajach europejskich samobójstwa są główną przyczyną zgonów w wieku 15 – 29 lat.

1,34 mln Polaków w wieku produkcyjnym ocenia negatywnie swoje zdrowie psychiczne, a skargi depresyjne pojawiły się u 30 % badanych, co może oznaczać, że dotyczą 8 mln Polaków ( nie muszą być diagnozowane i leczone)

Badania i statystyki dowodzą, że na depresję cierpi 30% osób powyżej 65 roku życia. Ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem. Występuje ona, u co czwartej osoby w wieku 65 – 79 lat, a co u trzeciej po 80 roku życia. Na stu emerytów aż trzydziestu ma objawy depresji, które często są mylone, nawet przez specjalistów z objawami starzenia się, pogarszającą się kondycją fizyczną i pogorszeniem procesów poznawczych, i nie są oni leczeni. Niestety nawet w grupie leczonych pacjentów w tym wieku, kolejne zmiany leczenia farmakologiczne, nie dają pożądanych efektów, ponieważ poczucie osamotnienia, marginalizacji i izolacji, poczucie beznadziejności, nieprzydatności, często braku sensu dalszego życia, nie podlega korekcji farmakologicznej. Tym samym nieleczone, przewlekłe stany depresyjne, zwiększają ryzyko pogarszającej się kondycji fizycznej, wzmacniają objawy psychosomatyczne, a oczekiwana efektywność farmakologicznego leczenia chorób somatycznych jest trudno osiągalna. W efekcie tego błędnego koła, seniorzy jeszcze bardziej zamykają się w funkcjonowaniu jedynie na poziomie domu, przestają dbać o siebie, szybko tracą siły, energię i motywację życiową. Wymagają codziennej opieki rodziny i służb społecznych. Wyniki badań dowodzą, że stany depresyjne seniorów są bardziej niebezpieczne niż w przypadku osób młodych, młodzi lepiej sobie radzą z nią. Seniorzy wymagają szczególnej zindywidualizowanej diagnozy i kompleksowego leczenia.

Co to jest depresja?

W Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania depresja należy do zaburzeń nastroju (afektywnych). W tej grupie schorzeń podstawowymi zaburzeniami jest zmiana nastroju lub afektu w postaci obniżonego nastroju, utraty zainteresowań i przeżywania radości, brak reaktywności emocjonalnej na bieżące wydarzenia, które zazwyczaj sprawiają przyjemność, zobojętnienie, zmniejszenie energii życiowej i aktywności, poczucie stałego zmęczenia fizycznego, problemy ze snem i zaburzenia rytmu okołodobowego. Obniżenie nastroju jest niezależne od bieżących wydarzeń i może wykazywać charakterystyczne wahania w ciągu dnia. Na pierwszy plan nie musi się wysuwać zaburzenie nastroju. Obraz depresji może być maskowany poprzez dominowanie lęku, występowanie objawów rozdrażnienia, niepokoju psychoruchowego, podniecenie ruchowe, narastanie fobii i natręctw, nasilających się dolegliwości somatycznych, czy nadużywanie alkoholu. U wielu chorych na pierwszy plan wysuwa się lęk i niepokój, bezsenność.

Depresja jest chorobą nawracającą. Według statystyk aż 75% pacjentów doświadcza ponownie kolejnego epizodu choroby w przeciągu 2 lat od poprzedniego. Średnio epizod choroby trwa około 6 miesięcy.

Stany depresyjne występujące w przebiegu choroby afektywnej są nazywane w psychiatrii europejskiej, jako depresje endogenne. Obecnie używa się również, zależnie od klasyfikacji międzynarodowych terminu „duża depresja” (ang. major depression), lub „epizod depresyjny”. Depresja typu endogennego wciąż jest używanym terminem w polskiej psychiatrii.

Objawy depresji

Stopień nasilenia objawów, dynamika choroby różni się u poszczególnych osób. Również kolejne epizody u tej samej osoby mogą się różnić przebiegiem i nasileniem objawów. U osób młodych depresja przebiega łagodniej.

Pierwsze objawy depresji – najczęściej epizod depresji narasta stopniowo, nawet przez okres kilku tygodni, i zazwyczaj objawia się stopniowym pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem napędu psychoruchowego, zaburzeniami snu, poczuciem stałego zmęczenia fizycznego. Poranne wstawanie zaczyna być problemem, a sen nie daje poczucia, że wstajemy wyspani i wypoczęci. Mogą występować problemy z zasypianiem, częstym budzeniem się w ciągu nocy, poczucie płytkiego snu, charakterystyczne jest budzenie się nad ranem i niemożność ponownego zaśnięcia. Zdecydowanie gorsze samopoczucie w godzinach porannych poprawia się wieczorem. Depresja w swojej zwiastunowej fazie może przejawiać się drażliwością, labilnością emocjonalną, poczuciem obniżonej sprawności intelektualnej, problemami z koncentracja, pamięcią, mniejszej wydajności w pracy. Złe samopoczucie, bez wyraźnej przyczyny somatycznej.  Inaczej jest w przypadku depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, zespół depresyjny może pojawić się nagle i w ciągu kilku dni narastać nasilenie objawów.

Istnieje grupa osób chorych, która pomimo nasilonych objawów depresji endogennej, lepiej sobie radzi z jej przebiegiem. Uważa się, że jest to związane z cechami osobowości. Osoby te mają zachowany racjonalny stosunek i większy dystans do przeżywanych objawów, przejawiają większą pewność, że choroba jest przemijająca, mają więcej optymistycznego widzenia efektywności leczenia i przyszłości.

Jakie są objawy depresji?

W obrazie klinicznym depresji u osób dorosłych mogą występować objawy:

• Wyraźnie obniżony nastrój, smutek, przygnębienie, płaczliwość.
• Utrata przeżywania radości, satysfakcji, utrata zainteresowań, brak reaktywności emocjonalnej na wydarzenia.
• Zniechęcenie do życia, myśli i tendencje samobójcze.
• Niezdolność przeżywania smutku i radości, zobojętnienie depresyjne – anhedonia.
• Brak energii życiowej, apatia, spowolnienie psychoruchowe, zahamowanie ruchowe, stałe poczucie zmęczenia fizycznego i duża męczliwość.
• Osłabienie tempa procesów psychicznych i ruchu tzw. obniżenie napędu psychoruchowego lub zahamowanie. Spowolnienie tempa myślenia i wypowiedzi. Poczucie niesprawności intelektualnej, problemy z koncentracją, uwagą, poczucie osłabienia procesów pamięciowych– abulia.
• Spowolnienie aktywności ruchowej, nawet do całkowitego zahamowania ruchowego tzw. osłupienie. Zahamowanie ruchowe może występować naprzemiennie z niepokojem ruchowym.
• Lęk, napięcie, niepokój psychoruchowy, poczucie zagrożenia, jest istotną cechą depresji endogennej. Przeżywanie lęku, może przybierać znaczne nasilenie, często jest umiejscawiane w okolicach klatki piersiowej (lęk przedsercowy) i w nadbrzuszu.
• Depresyjne zaburzenia myślenia: depresyjna ocena własnej osobowości, niska samoocena, brak wiary w swoje możliwości, brak wiary w wyleczenie. Depresyjna ocena przeszłości, dokonywanie negatywnego bilansu życiowego i bardzo pesymistyczne widzenie przyszłości.
• Może występować nasilone poczucie winy i związane z tym myśli samobójcze.
• Występuje zmniejszony apetyt, brak łaknienia, spadek masy ciała.
• Zaburzenia rytmów biologicznych. Zaburzenie rytmu dobowego snu i czuwania, zmniejszona ilość snu, przedwczesne budzenie się nad ranem, płytki sen, przerywany, lub zwiększona potrzeba snu, nadmierna senność w ciągu dnia. Przejawem zaburzeń rytmu okołodobowego są specyficzne wahania samopoczucia w ciągu dnia. Zazwyczaj gorsze samopoczucie i nasilenie objawów występuje we wczesnych godzinach porannych, samopoczucie poprawia się w godzinach wieczornych.
• Mogą pojawiać się skargi somatyczne i bóle np. głowy, karku. Wysychanie śluzówki, zaparcia. W ciężkim przebiegu depresji prawie zawsze pojawiają się objawy somatyczne, fizyczne.
• Zaburzenie funkcjonowania społecznego. Brak energii życiowej, spłycenie emocjonalnego przeżywania, pustka myślowa i poczucie niesprawności psychofizycznej, poczucie stałego zmęczenia fizycznego i koncentracja na depresyjnych myślach, nasilony lęk powoduje, że nasilają się tendencje izolacyjne, osłabienie bądź zerwanie kontaktów towarzyskich. Pacjenci unikają ekspozycji publicznej i nawet kontaktów rodzinnych i przyjacielskich.
• Osłabiona zdolność wykonywania obowiązków zawodowych i codziennych czynności. Zaniedbywanie się, niedbanie o higienę osobistą.

Epizod depresyjny spełniający kryteria ciężkiej depresji dodatkowo może cechować występowanie zaburzeń treści myślenia – objawów psychotycznych takich jak: urojenia, omamy lub osłupienie depresyjne. Dominująca w depresji negatywna ocena samego siebie, pesymistyczna ocena teraźniejszości i przyszłości, powoduje, że niejasna może być granica pomiędzy depresyjnym myśleniem a urojeniowymi sądami i przekonaniami. Treść urojeń jest specyficzna dla depresyjnego nastroju i może dotyczyć: urojeń winy, grzeszności, katastroficznego myślenia i nieuchronnego nieszczęścia, popełnionych przestępstw, urojenia hipochondryczne. Mogą występować natrętne myśli i impulsy np. zrobienia krzywdy sobie, innej osobie, które nasilają poczucie winy i grzeszności. Treść omamów słuchowych może mieć charakter oskarżający, oszczerczy, krytykujący. Omamy węchowe dotyczą nieprzyjemnych zapachów. Zahamowanie ruchowe może narastać do rozmiarów osłupienia.

Kategorie (rodzaje) Epizodów Depresyjnych
(inaczej: dużej depresji, depresji endogennej)

Zależnie od stopnia nasilenia objawów wyodrębnia się epizody depresji o łagodnym, umiarkowanym i ciężkim nasileniu objawów. Epizody depresji mają nawracający charakter. Pacjenci z łagodnym przebiegiem depresji są leczeni w formie ambulatoryjnej, ciężkie zaburzenia depresyjne wymagają leczenia szpitalnego.

Epizod depresyjny łagodny i umiarkowany, cechuje się tym, że objawy obniżonego nastroju, utraty przeżywania radości, występowanie objawów somatycznych, poczucie braku energii i zwiększona męczliwość nie muszą osiągać maksymalnego nasilenia. Epizod depresyjny o łagodnym przebiegu cechuje mniejsze nasilenie objawów i choć są wyraźne trudności z wykonywaniem pracy i codziennych obowiązków, to jednak udaje się je wykonywać.

Epizod depresyjny ciężki. Najczęściej, ze względu na poważne nasilenie objawów i zagrożenia życia, pacjenci powinni być hospitalizowani. Występują urojenia, omamy, osłupienie depresyjne. W skrajnej postaci depresji osoby nie są w stanie zaspakajać podstawowych potrzeb i samodzielnie funkcjonować. Nawet najprostsze czynności przekraczają możliwości osoby cierpiącej na depresję. Częstymi w depresji endogennej objawami o znacznym nasileniu są niechęć do życia, myśli i próby samobójcze. Ocenia się, że 15-25 % pacjentów z diagnozą choroby afektywnej umiera z powodu popełnionego samobójstwa.

Depresja poronna – subdepresja

Wiele osób przeżywa objawy depresyjne, jednak o znacznie mniejszym nasileniu, bywa, że nigdy te stany nie są rozpoznawalne i nie są leczone. W tym obrazie klinicznym na pierwszy plan mogą wysuwać się takie objawy, jak: zaburzenia snu, dolegliwości somatyczne, bóle głowy lub natręctwa, a obniżony nastój może być niezauważalny. Subdepresja może być samodzielną jednostką chorobową, może być fazą wstępną dla typowego zespołu depresyjnego lub fazą zejściową choroby. Może być pierwotną przyczyną nadużywania alkoholu i leków nasennych, przeciwbólowych, uspakajających, jako sposobów łagodzenia przeżywanych dolegliwości. Depresja poronna bywa nazywana depresją wegetatywną.

Depresja maskowana

Jest uważana za szczególną formę depresji poronnej, w której objawy zespołów depresyjnego są maskowane przez inne objawy np. zaburzenia snu, przewlekły lęk, czy objawy wegetatywne np. związane z przewodem pokarmowym, układem krążeniowym, bóle neurologiczne, neuralgia nerwu kulszowego, trójdzielnego, zespół niespokojnych nóg, problemy dermatologiczne. Stany te są przyczyną nadużywania alkoholu, leków nasennych, przeciwbólowych, uspakajających. Jedną z masek depresji są zaburzenia odżywiania, jadłowstręt psychiczny, kompulsywne objadanie się, natręctwa. Depresja maskowana może nastręczać kłopoty diagnostyczne, objawy obniżonego nastroju i napędu, mogą być nieuchwytne, szczególnie u dzieci i młodzieży. Bywa, że na pierwszy plan wysuwa się drażliwość, zachowania agresywne, labilność emocjonalna, bądź objawy fizyczne, typowe dla przebiegu depresji. Dlatego może być niewłaściwie leczona np., jako zespół lękowy, problemy ze snem, zachowania hipochondryczne, nerwicowe objawy psychosomatyczne, a w przypadku dzieci również, jako zaburzenia zachowania, fobia szkolna etc.

Depresja reaktywna, psychogenna

W obecnie stosowanych Klasyfikacjach Zaburzeń Psychicznych nie używa się terminu „psychogenny, reaktywny”. Stosowany wcześniej ten termin oznaczał, że w genezie zaburzenia szczególne znaczenie ma traumatyczne zdarzenie, nasilone stresogenne czynniki i trudności życiowe. Współczesne modele biologiczno-psychospołeczne o największym znaczeniu klinicznym, dotyczące patogenezy zaburzeń psychicznych, podkreślają biologiczną predyspozycję do zachorowania (cechę mózgu) i znaczenie czynnika stresogennego aktywizującego tę podatność na zachorowanie. Tak, więc w wystąpieniu każdego zaburzenia psychicznego, w tym depresji endogennej znaczącą wagę przyznaje się czynnikom reaktywnym – psychogennym –sytuacyjnym -stresowym. Poniżej w części dotyczącej przyczyn depresji, zostaną opisane w oparciu o wyniki badań wydarzenia życiowe, które potencjalnie są czynnikami wyzwalającymi depresje.

Stany depresyjne mogą być związane z reakcją na wyjątkowo stresogenne wydarzenie życiowe lub być związane z zaburzeniem adaptacyjnym, w przypadku istotnej zmiany życiowej związanej z nieprzyjemnymi i niepożądanymi okolicznościami, które wymagają adaptacji i są przyczyną zaburzenia. W tym przypadku objawy depresyjne są bezpośrednią konsekwencją, dezadaptacyjną reakcją na ostry stres i uraz, która uniemożliwia skuteczne radzenie sobie i prowadzi w efekcie do obniżonego poziomu funkcjonowania społecznego. Objawy depresyjne mogą pojawić się w przebiegu: Zaburzenia stresowego pourazowego, Ostrej reakcji na stres, Zaburzenia adaptacyjnego. Zakłada się, że bez tych przykrych okoliczności zaburzenie nie pojawiłoby się.

Depresja poporodowa i okresu ciąży

Jest związana z zaburzeniami hormonalnymi u kobiet. Badania wskazują, że około 25 % kobiet w ciągu życia ma zaburzenia depresyjne związane z zaburzeniami hormonalnymi. Należą do nich zaburzenia depresyjne okresu przedmiesiączkowego, depresje okresu ciąży i porodu oraz związane z okresem menopauzalnym.

Objawy depresji występują częściej w okresie poporodowym niż w czasie ciąży. Objawy w czasie ciąży pojawiają się zwykle na początku, samoistnie ustępują, mogą powrócić przed porodem i wówczas są związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienie depresji poporodowej. Wyniki badań wskazują, że największe nasilenie objawów depresji pojawia się w piątej dobie po porodzie i zwykle samoistnie ustępują. U części kobiet (10-15%) rozwija się pełny obraz klinicznych objawów depresji, mogą występować depresyjne urojenia np. związane z opieką nad dzieckiem, obawami i przekonaniami o różnych zagrożeniach związanych z bezpieczeństwem dziecka, związane z natrętnymi myślami o zrobieniu niezamierzonej krzywdy dziecku, przeżywanie urojeń winy z powodu niewystarczająco dobrej opieki nad dzieckiem.

Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej,
potocznie dość niefortunnie określana, jako depresja maniakalna, zapewne z powodu tego, że naprzemiennie stanom depresyjnym towarzyszą stany maniakalne.

W chorobie afektywnej dwubiegunowej podstawowym zaburzeniem jest zmiana nastroju, afektu. Zmianom nastroju towarzyszy zmiana aktywności. Wyróżnia się dwa główne stany zmienności nastroju i aktywności: w postaci epizodu depresyjnego lub epizodu maniakalnego. Określenia „mania” i „ciężka depresja” opisują dwa skrajne stany zaburzenia afektywnego. Istnieją stany pośrednie np. „hipomania”. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe są schorzeniami nawracającymi. Dotyczą wszystkich grup wiekowych, mogą zaczynać się w okresie dzieciństwa i adolescencji. Zazwyczaj pierwszym epizodem jest stan depresyjny, zwłaszcza u kobiet i przechodzący bezpośrednio w epizod maniakalny („zmiana fazy”). Fazy depresyjne mogą przebiegać z różnym nasileniem objawów, a obraz kliniczny jest porównywalny z depresją endogenną, zaburzeniem afektywnym jednobiegunowym. Choroba może się pojawić bez uchwytnej przyczyny, a może ją poprzedzać stresogenne wydarzenie życiowe. Depresja w przebiegu zespołu mieszanego. Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej może naprzemiennie, w bardzo krótkim czasie mieszać się z objawami manii, nawet w ciągu doby. Spowolnienie psychoruchowe i nastrój depresyjny jednocześnie bądź naprzemiennie występuje z nastrojem maniakalnym, gonitwą myśli, pobudzeniem i dysforią. Leczenie depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej polega na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych i stosowaniu leków normotymicznych, stabilizujących nastrój.

Depresja w przebiegu zaburzeń schizofrenicznych i schizoafektywnych

W przebiegu choroby schizofrenicznej mogą występować epizody depresyjne, na przykład po ustąpieniu objawów schizofrenii tzw.– depresja postschizofreniczna. Obraz depresji postschizofrenicznej spełnia kryteria zespołu depresyjnego. Najczęściej występuje, gdy ustępują objawy wytwórcze, bądź mogą się jeszcze utrzymywać w mniejszym nasileniu. W przebiegu choroby schizoafektywnej występują objawy schizofreniczne i objawy typowe dla zaburzeń afektywnych typu depresyjnego i maniakalnego. Obraz kliniczny epizodu depresyjnego w chorobie schizoafektywnej nie różni się od objawów depresji endogennej. Mogą jej towarzyszyć urojenia schizofreniczne, jak i typowe dla depresji.

Depresja w przebiegu chorób o podłożu organicznym

Objawy depresji mogą występować w zaburzeniach psychicznych o podłożu organicznym np. w chorobach układu nerwowego przebiegające z otępieniem ( choroba Alzheimera, Parkinsona), spowodowanych schorzeniami somatycznymi, w zaburzeniach osobowości i zachowania spowodowanymi uszkodzeniami lub dysfunkcją mózgu, w zaburzeniach spowodowanych nadużywaniem substancji psychoaktywnych (narkotyki).

Objawy depresyjne w zaburzeniach nerwicowych

Objawy depresyjne mogą występować w zaburzeniach o charakterze nerwicowym. Mogą towarzyszyć w rozpoznanych zaburzeniach lękowych w postaci fobii, zaburzeniach lękowych uogólnionych lub z napadami paniki, w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych ( nerwica natręctw), w zaburzeniach nerwicowych pod postacią somatyczną.

Objawy depresyjne w zaburzeniach osobowości.

W nasilonych zaburzeniach osobowości modą pojawiać się stany depresyjne szczególnie, gdy problemy osobowościowe mają swoje przełożenie na niski i niesatysfakcjonujący poziom funkcjonowania społecznego. Niektóre typy osobowości mają szczególną predyspozycję do występowania zaburzeń depresyjnych i depresyjno-lękowych. Przykładem jest osobowość anankastyczna, lękliwa, chwiejna emocjonalnie, w tym osobowość borderline oraz typy osobowości z nadmiernie wysokim poziomem reaktywności (nadwrażliwości) i brakiem tolerancji na sytuacje trudne życiowo, stresogenne.

Różne obrazy kliniczne depresji endogennej

Obraz kliniczny depresji endogennej jest bardzo zróżnicowany, na podłożu wspólnych podstawowych objawów, mogą nasilać się tylko określone objawy i tworzyć specyficzny obraz psychopatologiczny, począwszy od subdepresji (o stosunkowo niewielkim nasileniu objawów) do ciężkich stanów psychotycznych. Często granice różnego rodzaju zespołów objawowych tego zaburzenia są niejasne. Do obrazów klinicznych depresji endogennej należą:

Depresja prosta, typowa – obniżony nastrój, mogą występować objawy psychosomatyczne, zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania, obniżona aktywność, niski poziom lęku.

Depresja zahamowana, osłupienie depresyjne – przeważają objawy nasilonego spowolnienia psychoruchowego, które może nawet przyjąć formę bezruchu włącznie z mutyzmem ( osłupienie depresyjne).

Depresja urojeniowa, zespół depresyjno-urojeniowy, określana, jako depresja psychotyczna – w przebiegu tej depresji występują typowe objawy zespołu depresyjnego oraz depresyjne myśli i oceny, które przybierają rozmiar urojeniowy, jednak ich treść jest specyficzna dla depresji. Do najczęstszych objawów psychotycznych należą urojenia winy, (pacjent może być przekonany o czekającym go aresztowaniu z powodu różnych zachowań w przeszłości) grzeszności, hipochondryczne, katastroficzne. Mogą występować urojeniowe nastawienia ksobne, nasilona nieufność, podejrzliwość, ksobna interpretacja rzeczywistości. Urojeniom towarzyszy wysoki poziom lęku, mogą występować myśli i próby samobójcze. Depresja może występować w przebiegu psychoz schizofrenicznych, w których występują urojenia paranoidalne. Wówczas diagnozą jest depresja w przebiegu schizofrenii, a nie potocznie określana jako depresja paranoidalna.

Depresja lękowa, zespół depresyjno-lękowy. Poza podstawowymi objawami depresji w obrazie klinicznym dominuje lęk, w postaci somatycznej, niepokoju psychoruchowego, stany lęku panicznego, poczuciem zagrożenia, nasiloną bezsennością. Istnieje poważne zagrożenie myślami i próbami samobójczymi.

Depresja hipochondryczna

W obrazie klinicznym dominuje koncentracja na zdrowiu somatycznym, nasilone przeżywanie i agrawowanie rzeczywistych dolegliwości somatycznych. Nasilone i uporczywe skargi na dolegliwości i przekonanie o ich nieuleczalności, mogą przybierać charakter przeżywania urojeniowego. Objawom obniżonego nastroju towarzyszy przeżywanie wysokiego poziomu lęku. Zazwyczaj skargi somatyczne i złe zdrowie fizyczne stają się podstawowym i jedynym tematem zainteresowania. Istnieje poważne zagrożenie próbami samobójczymi.

Depresja z natręctwami, zespół depresyjno-anankastyczny, depresja anankastyczna. W obrazie klinicznym obok podstawowych objawów dominują natrętne myśli, ruminacje. Najczęściej mają charakter natrętnych ruminacji i impulsów samobójczych lub agresywnych czynów wobec osób z otoczenia. Natrętne rozważania mogą dotyczyć popełnionych grzechów, poczucia winy. Mogą mieć charakter bluźnierczy wobec kultu religijnego.

Depresja depersonalizacyjna, zespół depresyjno-depersonalizacyjny. Występują nasilone skargi na brak przeżywania emocjonalnego i empatii wobec innych, utratę kontaktu emocjonalnego z innymi, utratę wrażliwości, „znieczulenie”, poczucie utraty zdolności intelektualnych, myślenia, pamięci, poczucie narastającego otępienia. Istnieje zagrożenie próbami samobójczymi.

Przyczyny Depresji

W świetle współczesnej wiedzy zachorowanie na depresję jest konstelacją wielu czynników, predyspozycji genetycznych (biologicznych), psychologicznych uwarunkowań i wpływu środowiska, stresu. Predyspozycję do zachorowania na depresję determinuje prawdopodobnie wiele czynników genetycznych, które wchodzą we wzajemną integrację. Dziedziczona jest predyspozycja do zachorowania w postaci określonego typu układu nerwowego oraz cech temperamentnych, w tym sposobu reagowania na stres.

Czynniki biologiczne(genetyczne). Badania bliźniąt zwracają uwagę na zgodność występowania zaburzeń depresyjnych u 40-50 % bliźniąt monozygotycznych. Prawdopodobieństwo depresji u dzieci rodziców z tą diagnozą wzrasta do 15-45 %. Czynnikami biologicznymi, które mogą warunkować zachorowanie na depresje są:

• Zaburzenia w układzie neuroprzekażnictwa, znaczenie serotoniny, dopaminy, noradrenaliny.
• Zaburzenia w układzie neurohormonalnym, osi limbiczno-podwzgórzowo-przysadkowo-nadnercznej, i innych osi neurohormonalnych.
• Zaburzenia poziomu hormonów tarczycy, objawami niedoczynności i nadczynności tarczycy mogą być zaburzenia depresyjne i afektywne dwubiegunowe.
• Zaburzenia układów odpornościowych
• Zaburzenia rytmów dobowych. Zaburzenia adaptacji do rocznego rytmu światła, mogą mieć wpływ na ujawnienie się depresji sezonowej.
• Zmiany strukturalne O.U.N. (ośrodkowy układ nerwowy), redukcja liczby komórek, osłabienie procesów neurogenezy i plastyczności neuronalnej.

Czynniki psychologiczne, to predyspozycje osobowościowe, cechy temperamentne, dysfunkcyjne schematy poznawcze, wysoki poziom wrażliwości na stres. Na zachorowanie oraz sposób przebiegu choroby mają wpływ czynniki osobowościowe. Zwraca uwagę zwiększona zachorowalność osób z cechami introwersji, wysoki poziom neurotyzmu, perfekcjonizm, ze skłonnością do zmian nastroju. Osoby cierpiące z powodu depresji w znacznym stopniu mają negatywną samoocenę, niskie poczucie wartości i swojej sprawczości, „wyuczoną bezradność”, specyficzne schematy poznawcze, dysfunkcyjne spostrzeganie siebie i otaczającego świata predysponują do zaburzeń depresyjnych.

Czynniki stresogenne, wyzwalające depresję. Badania wskazują, że u około 41-91 % pacjentów, zachorowanie na depresję poprzedzały czynniki stresogenne, niepożądane traumatyczne wydarzenia życiowe, w znacznym stopniu obciążające emocjonalnie. Należą do nich między innymi: strata bliskiej osoby, utrata poczucia własnej wartości, prestiżu społecznego, poczucia bezpieczeństwa materialnego, związanego z pracą, życiem rodzinnym, utrata zdrowia.

Czynniki egzogenne, czynnikami wyzwalającymi biologiczną predyspozycję do zachorowania mogą byś określone choroby somatyczne np. zaburzenia hormonalne, choroby zwyrodnieniowe ośrodkowego układu nerwowego, guzy mózgu, stany pourazowe, zapalenie mózgu, procesy zwyrodnieniowo-zanikowe mózgu (choroba Alzheimera, Parkinsona) nowotwory, choroby układu krążenia, reumatoidalne, infekcje wirusowe i niedobory witamin. Leki i zatrucie substancjami chemicznymi mogą być również przyczyną zaburzeń afektywnych.

Diagnoza depresji, jak zdiagnozować depresje?

Efektywność leczenia depresji jest zależna od rzetelnej i trafnej diagnozy, która powinna poprzedzać każdą formę leczenia, zarówno farmakologicznego, jak i psychoterapeutycznego. Badania wskazują, że brak pożądanych efektów leczenia farmakologicznego jest związane w wielu przypadkach z niewłaściwą diagnozą i niewłaściwym leczeniem. Optymalną formą diagnozy jest całościowa kliniczna diagnoza psychologiczna i psychiatryczna, przeprowadzona przez psychologa klinicznego i psychiatrę. Celem diagnozy jest zawsze optymalizacja leczenia. Diagnoza kliniczna definiuje przyczyny zachorowania i rodzaj zaburzenia depresyjnego. Zwraca uwagę na cechy osobowościowe, zasoby odpornościowe, które zawsze mają znaczący wpływ na zachorowanie i przebieg choroby, oraz procesy zdrowienia. Całościowa diagnoza uwzględnia kontekst rodzinny, zarówno, jako znaczącego czynnika, który może wzmacniać proces zdrowienia, jak i podtrzymującego objawy choroby. W przypadku zdecydowanej większości pacjentów, depresja, jak wspomniano wcześniej ma swoje uwarunkowania biologiczno-psychospołeczne. Zadaniem leczenia farmakologicznego jest ingerencja w czynniki biologiczne. Leczenie farmakologiczne nie ma wpływu na uwarunkowania psychologiczne i społeczne, nie zmieni cech osobowościowych, nie ma wpływu na poziom wrażliwości, umiejętności społeczne, radzenie sobie ze stresogennymi czynnikami. Z tego powodu oczekiwane efekty leczenia psychofarmakologicznego powinno uwzględniać kompleksową diagnozę i kompleksowe leczenie.

Jak rozpoznać depresję?

W świetle wcześniej opisywanych danych statystycznych -nie należy być własnym lekarzem i diagnostą w przypadku podejrzenia, że być może mam depresję. W przypadku jakichkolwiek podejrzeń i nieuzasadnionego gorszego samopoczucia, dyskomfortu psychicznego warto poświęcić godzinę czasu i wybrać się na kawę do psychologa, aby ocenił stan zdrowia psychicznego. Profilaktyka zdrowia psychicznego i prewencja zaburzeń psychicznych powinna być równie ważna, co profilaktyczne badania w przypadku wielu chorób somatycznych.

W Centrum Medycznym Salus Pro Domo w Warszawie proponujemy konsultacje dotyczące kondycji zdrowia psychicznego, zapraszamy wraz z osobami towarzyszącymi, członków rodziny, osoby bliskie i znaczące dla pacjenta. Jesteśmy przekonani, że taka forma wizyty może być dla wielu osób bardziej komfortowa i bezpieczna, a naszym profesjonalistom pozwoli na wnikliwszą diagnozę.

Jak wyjść z depresji, jak walczyć z depresją?

Leczenie depresji a biologiczno-psychospołeczne uwarunkowania depresji

Współczesne znaczące modele etiopatogenezy zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń depresyjnych nazywane są koncepcjami biologiczno-psychospołecznymi i uwzględniają komplementarność czynników biologicznych, psychicznych i społecznych w patogenezie choroby. Modele te rezygnują ze spostrzegania zaburzeń psychicznych, jako uwarunkowanych wyłącznie biologicznie, bądź wyłącznie psychogennie, podkreślają znaczenie podatności na zranienie ( wrażliwości na stres).Zwracają uwagę na znaczenie czynników stresogennych, które uruchamiają biologiczną (genetyczną) predyspozycję do zachorowania na zaburzenia psychiczne, z jaką część populacji przychodzi na świat. Podatność na zranienie to obniżony próg reagowania na społeczne bodźce, innymi słowy – wysoki poziom wrażliwości. Przez to obniżenie progu reagowania na bodźce, nawet bodźce o niskim poziomie stymulacji, stają się stresorami i mogą prowadzić do zachorowania.

Oznacza to, że pacjent nie jest zupełnie bezbronny w walce z depresją, bowiem określone cechy osobowościowe i umiejętności społeczne mogą chronić przed zachorowaniem bądź obniżać ryzyko kolejnych nawrotów epizodów choroby czy zmniejszać nasilenie objawów. W świetle tego modelu od kompleksowego leczenia psychofarmakologicznego oczekuje się nie tylko redukcji objawów, ale i działań profilaktycznych, w formie terapeutycznej interwencji w biologiczne uwarunkowania wrażliwości, na przykład poprzez oddziaływania psychoterapeutyczne, kształtowanie określonych cech osobowościowych, treningi asertywności, umiejętności społecznych, wzmacnianie sposobu radzenia sobie ze stresem. Model podatności na zranienie zwraca uwagę, że możliwości społecznego uczenia się, a także kształtowanie podtrzymującego środowiska rodzinnego i społecznego sprawiają, że pacjent nie jest zupełnie bezbronny w walce z tą chorobą, ma wpływ na przebieg chorowania. Jeśli konstelacja takich czynników jak: systematyczne leczenie farmakologiczne i odpowiednie mechanizmy radzenia sobie w sytuacjach trudnych, umiejętności społeczne, oraz wspierający klimat rodzinny i oparcie społeczne układa się korzystnie dla pacjenta, to może go ona chronić przed nawrotami epizodu choroby nawet, jeśli znajdzie się w sytuacji stresogennej.

Kompleksowe leczenie zaburzeń depresyjnych

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje kompleksowy program leczenia depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej i zaburzeń depresyjno-lękowych.

Program zakłada kompleksową ofertę leczenia farmakologicznego i psychologicznego. Celem jest leczenie obecnego epizodu choroby i obniżenie ryzyka nawrotów w przyszłości. Wszyscy pacjenci są pod stałą opieką lekarza psychiatry, który monitoruje leczenie farmakologiczne. Obecnie standardową metodą leczenia i zapobiegania nawrotom choroby w przyszłości jest profilaktyczna terapia lekami przeciwdepresyjnymi. Jednak najnowsze badania dotyczące poszukiwania efektywnych metod leczenia zaburzeń depresyjnych i lękowych dowodzą, że skuteczność stosowania terapii poznawczo-behawioralnej, terapii poznawczej opartej na uważności – mindfuless-based cognitive therapy MBCT zmniejsza ryzyko nawrotów choroby o 44 %. Kompleksowość leczenia psychofarmakologicznego wpływa na efektywność leczenia.

Leczenie depresji: Psychoterapia poznawczo-behawioralna

Model poznawczy i terapia poznawczo-behawioralna zajmują obecnie jedno z najważniejszych miejsc w badaniach i praktyce klinicznej. Koncepcje poznawcze zwracają uwagę, że pierwotnym zaburzeniem u osób depresyjnych jest specyficzny pogląd na siebie i relacje z otaczającym światem. Model zakłada, że osoby z diagnozą zaburzeń depresyjnych, jeszcze przed zachorowaniem przejawiają swoiste zaburzenia procesów poznawczych – schematów myślowych, w postaci negatywnych ocen własnych, doświadczeń i sposobów postępowania, wiedzy o sobie, innych i otaczającym świecie oraz negatywnej oceny przyszłości. Negatywny obraz samego siebie wyraża się w niskiej samoocenie, poczuciu małej wartości i wiary we własne możliwości. Osoby takie oceniają negatywnie swoje postępowanie, wysiłki i szanse. Sądzą, że cokolwiek czynią i tak nie uzyskają sukcesu i są przekonani, że zawsze będą na straconej pozycji. Negatywne, sztywne i stereotypowe myślenie, pozbawione elastyczności, mające charakter autoschematów wpływa na emocjonalne stany psychiczne i zachowania, dobrostan psychiczny i poczucie szczęśliwości. Te dysfunkcjonalne schematy poznawcze są centralnym aspektem depresji i mogą odgrywać znaczącą rolę w wystąpieniu depresji, mają wpływ na przebieg choroby i ryzyko nawrotów. Koncepcje poznawcze dotyczące etiologii depresji zwracają uwagę na fakt, że depresyjne auto-schematy poznawcze powstają w ciągu całego życia, są formułowane na różnych etapach życia i najsilniej są utrzymywane te, które powstały wcześnie i na których ukształtowanie miały wpływ najbliższe i znaczące osoby, rodzice. Schematy poznawcze są nasycone emocjami, osadzone we wspomnieniach i doświadczeniach. Ich treść jest związana z kulturą, religią, w której wyrastaliśmy, wykształceniem, pozycją społeczna, płcią, rolami społecznymi, jakie pełnimy. Te przekonania określane, jako schematy poznawcze przekładają się na zasady rządzące naszym zachowaniem, mają wpływ na dokonywane wybory, procesy decyzyjne, strategie życiowe, określają styl funkcjonowania społecznego. Dysfunkcjonalne schematy poznawcze, irracjonalne przekonania (zniekształcenia poznawcze) dotyczące własnej osoby, innych i świata mają wpływ na przeżywanie negatywnych emocji, stanów depresyjnych, na określone dysfunkcyjne zachowania i powstanie objawów na poziomie fizjologicznym.

Celem psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest modyfikacja sposobów myślenia, schematów poznawczych. Długoterminowa skuteczność terapii jest wynikiem tego, że zabiega ona nie tylko o usunięcie symptomów depresji lecz także uczy, w jaki sposób można sobie radzić po zakończeniu procesu terapeutycznego.

Leczenie depresji: Terapia poznawcza oparta na uważności

Terapia bazuje na koncepcji reaktywności poznawczej i redukcji stresu, jako istotnego czynnika prowokującego nawroty depresji. Podstawą merytoryczną terapii MBCT jest spostrzeżenie, że objawom obniżonego nastroju towarzyszy negatywne myślenie i negatywne przeżywanie emocjonalne (np. dotyczące niskiej samooceny, bezradności, czy negatywnego bilansu życiowego). Istnieje wysoki poziom zagrożenia, że ta specyficzna nadwrażliwość i nagromadzenie się negatywnych myśli oraz emocji, w konsekwencji może prowokować nawroty choroby. Uważa się, że stopień głębokości przeżywania ich, jest predyktorem nawrotów choroby. Badania i teoretyczne przesłanki przemawiające za celowością stosowania MBCT dowodzą, że w trakcie epizodów depresyjnych obniżony nastrój współistnieje z negatywnym myśleniem, bolesnymi emocjami i nieprzyjemnymi doznaniami somatycznymi. Po ustąpieniu epizodu depresji i normalizacji nastroju, konstelacja negatywnych myśli, emocji i objawów somatycznych idzie w zapomnienie. Są jednak dowody wskazujące, że nawet w okresie dobrego samopoczucia pozostaje podatność na nawet niewielką zmianę nastroju, która może wywołać nagromadzenie negatywnych myśli, którym będzie towarzyszyło pogłębiające się obniżenie nastroju. Osoba może odbierać ten stan, jako ześlizgiwanie się w kolejny epizod depresyjny.

Badania dowodzą, że oddziaływania psychologiczne mogą zminimalizować tę reaktywność poznawczą. Skuteczność metody jest zauważalna, zarówno w przypadku łagodzenia nasilenia objawów depresji, skłonności samobójczych, jak i tych związanych z zaburzeniami lęku napadowego i lęku uogólnionego. Terapia oparta na uważności MBCT została opracowana, jako prewencyjne podejście psychologiczne dla osób, u których istnieje ryzyko nawrotu depresji, w celu wspierania długoterminowej remisji objawowej. W odróżnieniu od psychoterapii poznawczo-behawioralnej, w terapii MBCT zwraca się więcej uwagi na zmianę podejścia do negatywnych myśli, niż na zmianę samej ich treści.

Leczenie depresji: Psychoterapia psychodynamiczna

Psychoterapia psychodynamiczna jest również skuteczną formą pomocową w odniesieniu do zaburzeń depresyjnych, szczególnie w przypadku uwikłania depresji w zaburzoną strukturę osobowości. Modele psychodynamiczne skupiają się na wewnątrzpsychicznych cechach osobowościowych, które determinują sposób funkcjonowania człowieka, oraz na odkrywaniu nieuświadomionych przeżyć. Poszukują przyczyn zaburzeń w nieświadomych przeżyciach i doświadczeniach. Celem nurtu psychodynamicznego jest:

• Poszukiwanie niedostrzeganych przez pacjenta przyczyn powstania objawów,
• Zmiana defektów osobowościowych i korygowanie patologicznych struktur osobowościowych,
• Zrozumienie, które wydarzenia i doświadczenia miały wpływ na kształt zaburzonego funkcjonowania
• Ukształtowanie osobowości dojrzałej.

Najogólniej mówiąc proces terapeutyczny polega na uświadomieniu sobie doświadczeń z przeszłości, które następnie powinny być przeanalizowane i przewartościowane, „przepracowane”. Odreagowanie przeżyć, przepracowanie i uzyskiwanie stopniowego wglądu są warunkiem pożądanych zmian.

Współczesna psychodynamiczna psychoterapia proponuje proces zmiany nie tylko w obrębie problemów intrapsychicznych, ale koncentruje się również na problemach interpersonalnych. W podejściu integracyjnym, koncepcji psychodynamicznej i poznawczej terapeuta dąży również do zmiany przekonań, korekty dysfunkcjonalnych schematów poznawczych, błędnych przekonań i nieadaptacyjnych zachowań, które mają swoje uwarunkowania w powstawaniu zaburzeń psychicznych. Czasami nawet bez identyfikowania nieświadomych motywów.

Leczenie depresji: Psychoedukacja

Psychoedukacja jest formą pomocową, która odpowiada na pytania osób bliskich i członków rodziny – jak pomóc osobie chorej na depresję?, jak postępować chorym na depresję?

Podstawowym celem psychoedukacji jest dążenie do uczynienia osoby przeżywającej objawy zaburzeń depresyjnych i członków jej rodziny bardziej kompetentnymi w radzeniu sobie z chorobą. Wyposażenie pacjenta i/lub członków jego rodziny w umiejętność kontrolowania choroby, a tym samym obniżenie ryzyka nawrotów choroby, koniecznych hospitalizacji, maksymalizowanie pożądanych okresów remisji, a w efekcie podniesienie poziomu satysfakcji życiowej, pomimo zachorowania.  Im bardziej zostaną wzmocnione kompetencje pacjenta i jego rodziny w kontrolowaniu choroby, tym lepsze rokowania, lepsza jakość życia wszystkich członków rodziny, pomimo zachorowania dziecka, współmałżonka, rodzica.

Termin psychoedukacja ma dwa zakresy znaczeniowe. W węższym znaczeniu są to bardziej oddziaływania edukacyjne, sesje szkoleniowe, w trakcie, których są przekazuje informacje dotyczące specyfiki choroby i leczenia, oraz sposobów obniżania ryzyka nawrotów choroby. W szerszym znaczeniu jest to model oddziaływania wobec rodziny trwający znacznie dłużej, w którym część edukacyjna stanowi fragment całości, a długoterminowym oddziaływaniem jest część praktyczna, której celem jest zmiana postaw i zachowań, obniżenie poziomu czynnika stresogennego, jakim jest wysoki poziom ujawnianych uczuć w rodzinie. Bowiem według modelu psyochoedukacyjnego, depresja jest zaburzeniem o wieloczynnikowej etiologii i różnym przebiegu, zależnym również od rodzinnych uwarunkowań – klimatu rodzinnego.

Depresja jest chorobą ciała i duszy, skutki nieleczonej depresji, bądź zbyt późne leczenie mogą mieć bardzo poważne konsekwencje dla całego zdrowia psychofizycznego, licznych dolegliwości somatycznych, wypadnięcie z aktywnego życia, i jest związane z marginalizacją społeczną, brakiem satysfakcjonującej jakości życia, nie tylko pacjenta, ale wszystkich członków rodziny. Przewlekłe, nieleczone objawy depresyjne znacznie trudniej leczyć, wymagają zdecydowanie dłuższego leczenia i wiążą się z gorszymi efektami i prognozami. Jak wcześniej wspomniano depresja jest chorobą śmiertelną, jest zagrożona bardzo wysokim ryzykiem próby samobójczej.

Oferta Centrum Medycznego Salus Pro Domo w Warszawie leczenia zaburzeń depresyjnych i depresyjno-lękowych jest zindywidualizowana i może być realizowana w formach:

• Leczenie farmakologiczne
• Psychoterapia psychodynamiczna.
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna indywidualna, grupowa.
• Terapia poznawcza oparta na uważności MBCT
• Psychoterapia rodzinna
• Psychoterapia tańcem i ruchem.
• Oferta kompleksowego leczenia depresji w wieku senioralnym.