Dużo osób rozważających zgłoszenie się do psychoterapeuty zastanawia się, czy taka pomoc jest skuteczna. Narastające wątpliwości, czy nie będzie to strata czasu i pieniędzy, często odwodzą pacjentów przed wykonaniem telefonu i umówieniem się na wizytę. Czy w takim razie psychoterapia jest skuteczna? I co na tę skuteczność wpływa?
Jakie występują techniki psychoterapeutyczne?
Istnieje wiele podejść psychoterapeutycznych. Każde z nich posiada specyficzne dla siebie techniki. Do czego one służą? Można je porównać do leków stosowanych np. przez lekarza pierwszego kontaktu. Techniki psychoterapeutyczne wywołują określone i zamierzone skutki. Są one dopasowane i specyficzne dla każdego rodzaju zaburzenia. Terapeuta analizując problem z jakim przychodzi pacjent, planuje metody leczenia.
Terapia poznawczo-behawioralna zakłada, że poprzez zmianę dysfunkcjonalnego myślenia następuje poprawa stanu emocjonalnego i zachowania. Techniki używane w terapii poznawczo-behawioralnej:
– techniki ekspozycyjne – stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych. Polegają na stopniowym eksponowaniu bodźców wywołujących lęk u pacjenta. Dzięki takim oddziaływaniom pacjent uzmysławia sobie brak niebezpieczeństwa w momencie pojawienia się lęku;
– trening relaksacyjny – efektem jest rozluźnienie mięśni i wyciszenie umysłu. Wykorzystywany również w połączeniu z technikami ekspozycyjnymi;
– systematyczna desensytyzacja – stosowana by zmienić reakcje emocjonalne, które są nieadekwatne. Rezultatem jest zmniejszenie reakcji lękowych w momentach styczności z obiektami lub sytuacjami, które go wywołują;
– trening asertywności – stosowany w celu nauki nowych zachowań i dbania o własne potrzeby;
– techniki awersyjnego przewarunkowania – stosowane by zmienić niepożądane zachowań przy zastosowaniu wzmocnień negartwnych;
– reatrybucja werbalna i behawioralna – ma na celu modyfikację dysfunkcyjnych przekonań na swój temat oraz zmianę zachowań podtrzymujących je;
– techniki radzenia sobie ze stresem – stosowane w celu nauczenia pacjenta zachowań pomagających w rozwiązywaniu trudnych sytuacji.
Terapia humanistyczna opiera się na relacji pacjenta i terapeuty, dzięki której następuje zmiana stosunku do własnej osoby. Techniki stosowane w terapii:
– empatia i bezwarunkowa akcjeptacja – stosowana jest w celu zapewnienia dobrego samopoczucia pacjenta i akceptacji przez niego takim, jaki jest;
– odzwierciedlenie – podczas tej techniki terapeuta odwzorowuje uczucia, jakie przeżywa pacjent. Dzięki temu jest świadomy swoich doświadczeń, którym zaprzeczał i je zniekształcał;
– wprowadzenie odpowiedniego sposobu organizowania informacji o własnych doświadczeniach emocjonalnych i stosowanie go przez pacjenta poprzez poszukiwanie innych słów opisujących trudne doświadczenie.
Psychoanaliza ma na celu pokazanie pacjentowi nieświadomych myśli i emocji. Techniki używane w psychoanalizie:
– klaryfikacja i konfrontacja – stosowane w celu uświadomienia pacjentowi swoich doświadczeń, które przeżywa podczas terapii;
– swobodne skojarzenia oraz analiza snów – stosowane by ujawnić pacjentowi jego konfliktów wewnętrzne;
– interpretacja i analiza oporu – stosowana w celu sforsowania trudności blokujących dostep do treści, które są nieświadome.
Oczekiwania wobec psychoterapii
W uzyskaniu poprawy samopoczucia istotna jest nie tylko praca terapeuty. Samo nastawienie pacjenta do leczenia jest niezmiernie ważne. Jednak jaki ma to przekład na poprawę stanu psychicznego? Pacjent, który decyduje się na skorzystanie z pomocy terapeuty posiada już pewną wizję jak wygląda praca z psychoterapeutą. Psycholog Judy Miller wykazuje w swoich badaniach, że duży wpływ w tym obszarze mają media. Jak można zauważyć w wielu produkcjach telewizyjnych pojawia się motyw psychoterapii. Przedstawione są urywki sesji terapeutycznych. Oglądając takie sceny, tworzy się w naszych głowach obraz sesji psychoterapeutycznych oraz wyrabiamy sobie zdanie na temat takiej formy pomocy. Przed pójściem na pierwszą wizytę większość z nas sprawdza informacje w internecie. Poszukujemy opinii i doświadczeń innych osób. Często pytamy o zdanie znajomych mających już podobne doświadczenia. W ten sposób wyrabiamy sobie własne zdanie na temat skuteczności psychoterapii. Kiedy już zbierzemy wystarczająco dużo informacji, podejmujemy decyzję na jaką terapię się udać. Idąc na pierwszą wizytę z posiadaną i zebraną wcześniej wiedzą, pojawiają się konkretne oczekiwania co do skuteczności terapii, postawy terapeuty oraz tego, jak może wyglądać pomoc terapeutyczna. Nasze oczekiwania przekształcają się w motywację, która jest ważnym elementem pracy. Przekłada się to na całościową skuteczność psychoterapii. Oprócz wcześniej opisanych technik psychoterapeutycznych, które mają częściowy wpływ na skuteczność psychoterapii, dochodzą do tego oczekiwania budujące przekonanie w pacjencie, że terapia może im pomóc i są dzięki temu nastawieni na korzyści z tego płynące.
Relacja terapeutyczna
Wiele opinii, tak jak ta Jeffreya Younga twórcy terapii schematów, mówi o tym, że relacja terapeutyczna odgrywa znaczącą rolę w procesie leczenia, bo jej zasługa to aż 50% sukcesu. Jak twierdzi profesor Prochaska, relacja jest niezbędnym warunkiem do przeprowadzenia terapii oraz podstawą do wywołania zmiany u pacjenta. Na czym ona polega i czym w ogóle jest relacja z terapeutą? Jest to zarówno więź emocjonalna jak i wzajemne zrozumienie pomiędzy pacjentem a terapeutą. Składa się z m.in. z przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Przeniesienie jest przerzucaniem przez pacjenta emocji, postaw w relacji oraz zachowań z życia codziennego na terapeutę. Natomiast przeciwprzeniesienie jest to reakcja jaką terapeuta odpowiada na przeniesienie pacjenta. Pozwala to na współprzeżywanie przez psychoterapeutę trudności, z jakimi boryka się pacjent. Za sprawą tych dwóch zjawisk wywiązuje się relacja terapeutyczna, która jest kontaktem specyficznym występującym jedynie w warunkach gabinetowych. W różnych formach psychoterapii relacja odgrywa inną rolę, jednak dla skuteczności psychoterapii każdego z nutrów jest bardzo ważna.
W terapii poznawczo-behawioralnej, jak mówi jeden z jej twórców Aron Beck, relacja nie jest fundamentem. Jest czynnikiem wspomagającym wywołanie zmiany, a nie ją bezpośrednio wywołującym. Wspomaga skuteczność technik terapeutycznych, które są podstawą rozpoczęcia zmiany.
Terapia humanistyczna zakłada, że sama relacja terapeutyczna leczy. W pracy z pacjentem terapeuta wykazuje się akceptacją, brakiem ocen oraz przychylnym nastawieniem do pacjenta. Praca odbywa się w myśl zasady tu i teraz.
Czynniki pozaterapeutyczne
Przez ten termin możemy rozumieć zdarzenia i sytuacje z życia pacjenta, które mają miejsce pomiędzy sesjami terapeutycznymi. Są to również wewnętrzne cechy osoby zgłaszającej się na psychoterapię, takie jak np. osobowość. Także wsparcie bliskich odgrywa znaczącą rolę.
Wpływ doświadczeń z życia pacjenta może dawać pole do pracy jak i powodować trudności w dokonaniu zmiany.
Struktura osobowości determinuje cechy, które pacjent przejawia w podejściu do pracy oraz rozumienia siebie. Składa się również na wolę do współpracy z terapeutą. Każdy z nas posiada inną strukturę osobowości, a co za tym idzie każdy ma inne podejście do pracy i w innym tempie nabywa i utrwala nowe zachowania i umiejętności nabyte podczas psychoterapii, co przekłada się na efekt terapii.
Dużą rolę odgrywa również wsparcie społeczne. Rola bliskich osób w życiu pacjenta pomaga poradzić sobie z trudnościami. Wsparcie w przeżywaniu ciężkich chwil i trwaniu w procesie terapeutycznym zwiększa motywację i chęć do pracy w gabinecie.
Podsumowując, można zauważyć znaczcący wpływ każdego z opisanych czynników. Każdy ma swój udział i większe lub mniejsze znaczenie. Na pewno można potwierdzić skuteczność psychoterapii, jednak zdeterminowana jest ona kilkoma czynnikami zarówno ze strony pacjenta jak i terapeuty.
Autor – Mgr Maciej Misztal
