Schizofrenia – co to jest, jakie ma przyczyny i jak ją leczyć?

Schizofrenia, to choroba psychiczna, na którą chorowały osoby, które dzięki wybitnemu intelektowi i kreatywności miały znaczący, pozytywny wpływ w kształtowanie naszego świata. Chorował na nią laureat nagrody Nobla, amerykański matematyk i ekonomista John Forbes Nash, bohater filmu „Piękny umysł”.

Schizofrenia jest uważana za genetyczne uwrażliwienie na stres i chorobę społecznego funkcjonowania mózgu.

Co to jest schizofrenia?

Schizofrenia jest zaliczana do grupy zaburzeń psychotycznych – psychoz. W wyniku objawów deficytowych i psychotycznych, w chorobie tej dochodzi do zaburzeń funkcji psychicznych – dezintegracji psychicznej. Pod wpływem objawów zmienia się zachowanie, myślenie, przeżywanie emocjonalne. Osoba chora inaczej spostrzega rzeczywistość i inaczej na nią reaguje. Dochodzi do zaburzeń we wszystkich sferach funkcjonowania człowieka – poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej, które decydują o tym, jaki kto jest, co czuje, co myśli i jak się zachowuje. Objawy te wpływają na zainteresowania, dążenia, plany, ambicje, sposób bycia, nastrój i emocjonalne przeżywanie, uczuciowość. Upośledzają zdolność do koncentracji, uczenia się, logicznego myślenia i wnioskowania. Wpływają na sposób wysławiania się, płynność mowy i zachowanie. Upośledzają funkcjonowanie społeczne, obniżają sprawność umiejętności społecznych, które zazwyczaj i tak nie były satysfakcjonujące.

Synonimy terminu schizofrenia to: zaburzenia schizofreniczne, psychoza schizofreniczna.

Schizofrenia jest uważana za chorobę osób młodych, ponieważ najczęściej pierwsze zachorowania przypadają na okres adolescencji i wczesnej dorosłości, czyli wiek pomiędzy 15 a 30 rokiem życia. Zachorowalność zdecydowanie spada po 35 roku życia. Rzadkością są zachorowania w wieku dziecięcym. Jest zaburzeniem, które występuje u około 1% populacji.

Schizofrenia jest przewlekłym zaburzeniem psychicznym, ponieważ cechą choroby są tendencje do nawrotów. Zdarza się, że jest jednorazowym epizodem, częściej ma charakter nawracających epizodów, bywa, że przewlekłe objawy utrzymują się, pomimo leczenia farmakologicznego. Tym istotniejsze staje się kompleksowe leczenie uwzględniające oddziaływania psychospołeczne. Jest to zaburzenie o zróżnicowanym obrazie klinicznym i różnorodnym przebiegu. Większość chorych przeżywa wiele epizodów zaostrzenia, nawrotów choroby w ciągu życia i miewa dobre okresy remisji. Okresy zaostrzeń choroby przebiegają z różnym nasileniem i różną częstotliwością, są zależne od wielu czynników, na które pacjent może mieć wpływ. Umiejętność kontrolowania choroby może w zdecydowanym stopniu obniżać ryzyko nawrotów choroby i wydłużać okresy remisji. Uważa się, że podstawowe znaczenie dla przebiegu choroby ma szybka interwencja terapeutyczna. Bezzwłoczne, kompleksowe działania lecznicze mają szczególne znaczenie dla przebiegu choroby, wielowymiarowej poprawy, mogą korzystnie modyfikować jej przebieg. Okres nieleczonej psychozy schizofrenicznej zdecydowanie niekorzystnie wpływa na efektywność leczenia i rokowania w przyszłości.

Szczególną wagę należy przywiązywać do wystąpienia pierwszego epizodu choroby, które powinno być leczone kompleksowo, oddziaływania farmakologiczne skierowane na biologiczną predyspozycję do zachorowania powinny być komplementarne z szeroko rozumianymi oddziaływaniami psycho-społecznymi, w tym z uwzględnieniem rodziny pacjenta. Charakterystyczna przewlekłość choroby, tendencja do jej nawracającego charakteru i utrwalania się zaburzenia, może prowadzić do dysfunkcyjnego stylu życia, nacechowanego tendencjami do wycofania, izolacji społecznej, bierności, zubożeniem przeżywania emocjonalnego, zainteresowań i potrzeb. Dlatego, tak ważne jest w tej chorobie podjęcie wielowymiarowych oddziaływań psychoterapeutycznych, które blokują naturalną tendencję w tej chorobie ku marginalizacji społecznej, zwiększają szanse na satysfakcjonującą, efektywną i stabilną poprawę, dobrą jakość życia pomimo zachorowania.

Pożądanym efektem kompleksowego leczenia psychofarmakologicznego jest ustąpienie objawów i powrót sprawności wszystkich funkcji psychicznych: poznawczych i sprawności intelektualnej, przeżywania emocjonalnego i adekwatnego zachowania.

Objawy schizofrenii

Objawy zaburzeń schizofrenicznych u młodzieży i dorosłych są takie same. Objawy schizofrenii można podzielić na typowe i nietypowe. Do typowych zespołów klinicznych mających cechy schizofrenicznej dezintegracji należą zespoły paranoidalne, katatoniczne, hebefreniczne. W zaburzeniach schizofrenicznych zakłada się obecność dwóch wymiarów w obrazie klinicznym choroby, które mogą się różnić formą i nasileniem. Wymiar negatywny, w którym dominują objawy ubytkowe, deficytowe, niedobór i deficyt określonych funkcji psychicznych. Wymiar pozytywny –jest to swoisty nadmiar w zakresie funkcji psychicznych; należą do nich objawy wytwórcze: omamy i urojenia.

Urojenia

Do typowych objawów zaburzeń schizofrenicznych należą urojenia (60 – 70% pacjentów), które są zaburzeniem treści myślenia. Urojenia to sądy, opnie, przekonania niezgodne z rzeczywistością. Urojenia pojawiają się bez związku z doświadczeniami, innymi przeżyciami, bez logicznego uzasadnienia realną sytuacją. Są dziwaczne, niezrozumiałe, nieprzewidywalne.

• Urojenia prześladowcze, trucia, śledzenia. Mogą być pojedynczymi lub tworzyć system urojeniowy. Ktoś mnie prześladuje, śledzi, chcewyrządzić mi krzywdę. Inni uważają mnie za ważną osobę i chcą pozbawić mnie życia. Matka chciała mnie otruć i specjalnie gotowała potrawy, które najbardziej lubię, myślała, że je zjem.
• Urojenia nasyłania, rozgłaśniania myśl, odsłonięcia myśli. Inni znają moje myśli. Ja znam myśli innych.
• Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia, dotyczące ciała, myśli, uczuć i zachowania. Czuję, że moje myśli i zachowanie jest przez kogoś sterowane, kontrolowane.
• Urojenia spustoszenia myśli. Przekonanie o zaniku myśli, zabieraniu myśli przez innych.
• Urojenia ksobne, odnoszące. W autobusie, na ulicy, na uczelni inni przyglądają mi się, obgadują, wyśmiewają się ze mnie, w telewizji mówią o mnie. Pacjent sytuacje z otoczenia odnosi do siebie. Przekonania, że informacje w telewizji, radiu są adresowane do niego i mają określone znaczenie.
• Urojenia wielkościowe, posłannictwa. Jestem kimś wyjątkowym, sławnym, znanym, mam określoną misję do spełnienia, tylko ja mogę uchronić innych od zagłady, katastrofy. Przekonanie o wyjątkowej mocy, zdolnościach np. uzdrawiania.
• Urojenia religijne. Treści o charakterze religijnym np. przekonanie o misji od Boga, zbawienia świata, konieczności nawracania.
• Urojenia pochodzenia. Nie jestem dzieckiem swoich rodziców.
• Urojenia winy. Przekonanie o złym wpływie na innych, że jest się odpowiedzialnym za śmierć, chorobę bliskich, katastrofy na świecie.
• Urojenia hipochondryczne. Przekonanie o zachorowaniu na poważną, śmiertelną chorobę.

Omamy – Halucynacje

Są zaburzeniami spostrzegania, odbierania bodźców z otoczenia przez narządy zmysłów. Mogą dotyczyć każdego zmysłu. Podobnie, jak w przypadku urojeń, pomimo braku konkretnego bodźca w rzeczywistości pacjent jest przekonany o jego istnieniu.

• Omamy słuchowe ( halucynacje słuchowe) – najczęściej słyszy głosy, które mają charakter komentujący zachowanie pacjenta lub nakazujący określone zachowanie. Mogą mieć charakter prowadzonej dyskusji przez dwa lub więcej głosów. Zdarzają się wyzwiska, wulgaryzmy, treści oskarżające.
• Ugłośnienie myśli, przekonanie, że pacjent słyszy własne myśli.
• Omamy wzrokowe. Halucynacje wzrokowe są rzadkie, występują w zwiewnej postaci. Jeśli są barwne, nasilone, prawdopodobnie są związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, narkotyków.
• Omamy węchowe i smakowe. Przekonanie o odbieraniu określonego zapachu, smaku, często, że sam je wydziela. Często towarzyszom urojeniom trucia.
• Omamy cenestetyczne, somatyczne. Doznanie dziwacznych, fizycznych odczuć z zewnątrz organizmu, dotyczących pracy określonych narządów. Przekonanie o zmianie kształtów ciała, zmianach w wyglądzie. Często towarzyszą im urojenia hipochondryczne.

Dziwaczne zachowania

Są związane z przeżywaniem urojeń i halucynacji. Jeśli pacjent jest przekonany, że jest śledzony, prześladowany, podsłuchiwany, prawdopodobnie będzie ograniczał wychodzenie z domu, zasłaniał okna etc. Zachowania o charakterze agresywnym również mogą mieć związek z przeżywanymi treściami psychotycznymi. Córka staje się agresywna wobec ojca, ponieważ jest przekonana, że ten napastuje ją seksualnie. Dziwaczne zachowanie może mieć charakter określonych rytuałów, wymiar symboliczny, powtarzania czynności, które np. mają ochronić przed życiowym nieszczęściem.

Formalne zaburzenia myślenia (40-50% pacjentów). Są dezorganizacją myślenia przejawiająca się m.in. tym, że występują:

• Wypowiedzi stają się nielogiczne, brak myślenia przyczynowo – skutkowego, występuje rozkojarzenie, gubi się zrozumiały sens wypowiedzi, ześlizgi myślowe.
• Występuje przyśpieszony tok myślenia, natłok myśli, nie kończy myśli, wielowątkowość.
• Występuje spowolnienie wypowiedzi, pustka myślowa, poczucie braku myśli, otamowania.
• Wypowiedzi bogate w detale.
• Powtarzanie wyrazów
• Słowotwórstwo
• Myślenie symboliczne, nadawanie zdarzeniom określonych znaczeń.
• Myślenie rezonerskie, pseudofilozoficzne.
• Zupełnie niekomunikatywne wypowiedzi są nazywane schizofazją.

Objawy katatoniczne. Objawy katatoniczne (15-20% pacjentów) uważane są za dezintegrację aktywności ruchowej, mogą mieć formę: osłupienia, mutyzmu, negatywizmu, lub silnego pobudzenia.

Objawy negatywne (deficytowe). Mogą występować okresowo np. po przebytym epizodzie ostrych objawów wytwórczych, mogą być początkiem choroby. Nasilone i przewlekłe objawy negatywne uniemożliwiają powrót do aktywnego funkcjonowania sprzed zachorowania, są silnie inwalidyzujące. Należą do nich:

 Anhedonia – pustka emocjonalna. Zobojętnienie, brak zainteresowania otaczającą rzeczywistością. Spłycenie uczuć, zblednięcie emocjonalne, zubożenie ekspresji emocji. Brak odczuwania radości i przyjemności, smutku, niski poziom zdolności do przeżywania bliskości i intymności. Niski poziom aktywności, wycofywanie się z relacjami społecznych, zubożenie zainteresowań, bezwolność.

Apatia – brak energii życiowej, motywacji do działania, zainteresowania działaniami, spontaniczności. Tendencje do pozostawania w bezczynności, stałe poczucie zmęczenia fizycznego. Zaniedbywanie wyglądu, brak dbałości o higienę osobistą.

Alogia – pustka myślowa, problemy w formułowaniu myśli, wypowiedzi są ubogie, często wypowiedzi są nieskończoną myślą, długie przerwy w formułowaniu wątku myślowego, mogą pojawiać się otamowania. Treść wypowiedzi jest „pusta’, uboga.

Często pojawia się pytanie: Czy osoba chora na schizofrenię wie, że jest chora? W dużej mierze zachowany krytycyzm i świadomość chorowania zależy od rodzaju przeżywanych objawów. Jeśli osoba z rozpoznaniem schizofrenii cierpi z powodu objawów negatywnych, to oczywiście ma zachowany krytycyzm. Jeśli jednak nasilonymi objawami są zaburzenia treści i formy myślenia, to prawdopodobnie będzie bezkrytyczna. Trudno osobom zdrowym zrozumieć, że przeżywanie urojeń i halucynacji, bycie w świecie psychotycznym jest w taki sam sposób realne dla pacjenta, jak otaczająca nas rzeczywistość. Pochłonięcie przez świat psychotyczny jest niezależne od woli pacjenta, nie ma on na to wpływu. Należy podkreślić, że najważniejszą cechą zaburzeń treści myślenia – urojeń jest to, że nie podlegają perswazji. Wszelkie próby tłumaczenia, dyskusji, udawadniania ich bezsensowności, są nieskuteczne. Gdy objawy choroby są nasilone i pacjent przeżywa objawy psychotyczne, jak urojenia i halucynacje, najczęściej nie jest krytyczny wobec tych objawów, nie ma świadomości choroby i potrzeby leczenia psychiatrycznego. Dlatego w fazie ostrej choroby często jest stosowany przymus leczenia, wbrew woli pacjenta. Zdarza się, że pomimo nasilenia objawów choroby, pacjent ma zachowany krytycyzm, ale i tak jest uwikłany w emocjonalne przeżywanie treści objawów. Pacjent jest świadomy urojeń prześladowczych, jednak przeżywa związany z tym lęk, sprawdza zamki w drzwiach, stara się nie wychodzić z domu.

Jak zdiagnozować schizofrenię?  Jak rozpoznać schizofrenię?

Zdiagnozowanie objawów pierwszorzędowych czy osiowych( zależnie od przyjętego systemu diagnostycznego) może wskazywać na zaburzenia schizofreniczne. Do objawów pierwszorzędowych w schizofrenii, które mają największe znaczenie diagnostyczne należą:

• Ugłośnienie myśli, pacjent ma poczucie, że słyszy własne myśli.
• Halucynacje słuchowe, głosy dyskutujące, komentujące
• Omamy cenestetyczne, doznania cielesne.
• Urojenia oddziaływania na myśli: nasyłania myśli, odsłonięcia myśli, rozgłaśniania myśli.
• Urojenia oddziaływania na uczucia, dążenia, wolę.

Za objawy osiowe, których występowanie wskazuje na duże prawdopodobieństwo rozpoznania schizofrenii uważa się:

• Zaburzenia afektu
• Zaburzenia woli/działania
• Zaburzenia poczucia własnego ”ja”
• Formalne zaburzenia myślenia
• Autyzm
• Ambiwalencja

Schizofrenia jest chorobą psychiczną o bardzo zróżnicowanym obrazie klinicznym, często niespecyficznym przebiegu, dodatkowo uwikłanym w czynniki osobowościowe i środowiskowe. Jedynie lekarz psychiatra i psycholog kliniczny może przeprowadzić prawidłowy proces diagnostyczny. Brak dostatecznej wnikliwości może skutkować mylnym rozpoznaniem. Bywa, że jest mylona z nasilonymi zaburzeniami osobowości i załamaną linią życiową, z innymi zaburzeniami psychotycznymi, czy zaburzeniami o podłożu organicznym.

Fazy przebiegu epizodu schizofrenii

Przebieg epizodu zaburzenia schizofrenicznego zazwyczaj można podzielić na:

• Faza zwiastunowa. U 40 % pacjentów, często na wiele lat przed wystąpieniem pierwszego epizodu choroby, pojawiają się i narastają stopniowo objawy, które mogą zapowiadać zachorowanie – objawy zwiastunowe. Są to objawy niespecyficzne, i bardzo trudno na tym etapie zdiagnozować chorobę. Jest to np. wycofywanie się z relacji rówieśniczych, zobojętnienie, objawy lękowe, depresyjne, apatia, nadwrażliwość, wypadanie z życia i załamanie się dotychczasowej linii życiowej. Oznaki schizofrenii – okres objawów prodromalnych zazwyczaj poprzedza wystąpienie pełnoobjawowej psychozy, nie implikuje jednak w każdym przypadku nieuchronności rozwoju choroby. Jednak, jak pokazują badania kliniczne u 49,4% badanych, u których stwierdzono czynniki ryzyka, w ciągu 4-5 lat wystąpił pierwszy epizod psychotyczny. Wystąpienie tych podprogowych objawów sub-klinicznych, często prowadzi do pogorszonego funkcjonowania i może być zauważone przez wyedukowanego pacjenta i jego rodzinę. Podjęcie działań profilaktycznych na tym poziomie wydaje się oczywiste i nie budzi żadnych wątpliwości. Podjęcie wtórnej profilaktyki zmniejsza ryzyko nieuchronności zachorowania, a w przypadku zachorowania może obniżyć nasilenie objawów, czas trwania epizodu choroby, może obniżyć ryzyko konieczności hospitalizacji. Profilaktyka w każdym przypadku powinna obejmować szeroko rozumiane oddziaływania psychoterapeutyczne: psychoterapia, psychoedukacja, treningi poznawcze i umiejętności społecznych, treningi umiejętności radzenia sobie ze stresem. W określonych przypadkach powinno być włączone leczenie farmakologiczne.
• Fazę ostrych objawów psychotycznych. Następuje nasilenie objawów psychotycznych: urojenie, halucynacje, dziwaczne zachowania. Często konieczne jest leczenie szpitalne.
• Faza remisji. Pod wpływem leczenia ustępują objawy psychotyczne. Pożądanym efektem leczenia jest powrót do stanu psychicznego, poprzedzającego epizod psychotyczny. Zdarza się jednak, że pomimo prawidłowego leczenia powrót do zdrowia nie jest całkowity, ponieważ objawy psychotyczne lub objawy negatywne utrzymują się, choć w mniejszym nasileniu, i są określane, jako objawy rezydualne.
• Faza depresji popsychotycznej – depresja poschizofreniczna, może poprzedzać fazę remisji. Cechuje ją występowanie objawów depresyjnych, objawów negatywnych.

Postacie kliniczne schizofrenii – rodzaje schizofrenii

Schizofrenia paranoidalna. Cechuje ją przewaga objawów wytwórczych, urojeń paranoidalnych i omamów.

Schizofrenia katatoniczna. Dominują objawy katatoniczne – stany pobudzenia lub osłupienia, przy niewielkim nasileniu innych objawów i słabo zachowanym kontakcie z otoczeniem. Stany katatoniczne są najczęściej krótkotrwałym i przemijającym epizodem w przebiegu innych zespołów schizofrenicznych. Bardzo rzadko występuje tak zwana katatonia ostra, zagrażająca życiu, w której może wystąpić wysoka gorączka, zaburzenia wodno-elektrolitowe, układu krążenia i oddechowego.

Schizofrenia rezydualna. Cechuje ją utrzymywanie się objawów rezydualnych, o niewielkim nasileniu. Mogą przeważać objawy negatywne.

Schizofrenia prosta. Cechuje ją powolny i stopniowy proces załamania się linii życiowej, bezczynność, izolacja społeczna, brak zainteresowania otaczającą rzeczywistością, dziwaczne zachowania. Wcześniej nie występował psychotyczny epizod choroby o charakterze objawów wytwórczych.

Schizofrenia zdezorganizowana – Schizofrenia Hebefreniczna – Zespół Dezorganizacji Psychicznej. Dominują objawy dezorganizacji i niedostosowania w zakresie: myślenia i wypowiadania się, reakcji uczuciowych i motywów działania. Nadają zachowaniu chorego cechy chaotyczności, zmienności, małej przewidywalności, przy zwykle niewielkim udziale innych objawów np.: urojeń, omamów, bądź fragmentaryczności urojeniowej, dereistycznej interpretacji wydarzeń (myślenie życzeniowe, nieliczące się z realizmem rzeczywistości).

Objawy dezorganizacji funkcji psychicznych – myślenia i zachowania w schizofrenii hebefrenicznej:

• natłok myśli,
• rozkojarzenie, ześlizgi myślowe, brak logiczności, wielowątkowość, chaotyczność w myśleniu,
• niezwykłe treści myślenia,
• myślenie stereotypowe,
• alogia, ubóstwo treści myślenia, wypowiedzi,
• trudności w myśleniu abstrakcyjnym,
• wypowiedzi lekceważące, wymijający charakter wypowiedzi,
• wypowiedzi niespójne, mogą zawierać wewnętrzną opozycję,
• brak związku odpowiedzi z pytaniem,
• brak płynności wypowiedzi, zubożenie myślenia, mowy i języka,
• perseweracje,
• neologizmy,
• zaburzenia uwagi, koncentracji,
• dezorganizacja pojęciowa,
• wypowiedzi odbiegają od konwencji społecznej, dlatego są trudne do zrozumienia oraz wczuwania się w nie,
• tendencje do pseudofilozofowania, „ głupkowatości”,
• angażuje się w długie, pozbawione sensu rozmowy,
• osłabiona umiejętność zdobywania i przyswajania nowych informacji,
• zaburzenia woli, motywacji, utrzymania celowej aktywności,
• nieodpowiedzialność i nieprzewidzialność w zachowaniu,
• dziwaczne zachowania, niespójność i absurdalność zachowań, manieryzmy,
• zachowania krnąbrne, nietaktowne,
• okresy agresywności, nadpobudliwości, nieprzyjemne uwagi pod adresem innych
• niedostosowany afekt, nieadekwatność i spłycenie reakcji emocjonalnych,
• brak wrażliwości na zewnętrzne bodźce,
• wesołkowatość, błazenada,
• wybuchy nieadekwatnego i niekontrolowanego śmiechu,
• osłabiona koordynacja motoryczna, zubożenie psychomotoryczne,
• skargi na dziwaczne doznania dot. własnego ciała, narządów wewnętrznych, np. „wyprany, wycięty mózg”,
• pogorszenie funkcjonowania społecznego i nieporadność, marginalizacja społeczna,

Schizofrenia dziecięca

Występowanie objawów psychotycznych u dzieci i młodzieży może wskazywać na: schizofrenię, zaburzenia schizoafektywne, depresją psychotyczną, stany maniakalne z objawami psychotycznymi. Stosowanie narkotyków wśród młodzieży, takich jak amfetamina, ekstazy, dopalacze, kokaina kanabinole jest powodem zwiększonego ryzyka objawów psychotycznych.

Do bardzo rzadko rozpoznawanej schizofrenii dziecięcej należą zachorowania przed 15 rokiem życia. Współczesne klasyfikacje nie wyróżniają oddzielnych kryteriów dla schizofrenii dorosłego i okresu dorastania. Obraz kliniczny jest porównywalny ze schizofrenią dorosłego. Rozpoznanie schizofrenii dziecięcej wymaga różnicowania z zaburzeniami neurorozwojowymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami lękowymi, mutyzmem, i zaburzeniami autystycznymi. Wyniki badań podkreślają, że pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii o wczesnym początku, przejawiają różne zaburzenia przedchorobowe np. zaburzenia nerwicowe, lęk, zaburzenia nastroju, zaburzenia zachowania, nadpobudliwość, zachowania agresywne, izolacja społeczna, odmowa chodzenia do szkoły, dziwaczność zachowania.

Zaburzenie schizoafektywne, choroba schizoafektywna ( potocznie bywa określana, jako: schizofrenia dwubiegunowa, maniakalna) jest zaburzeniem, któremu przypisuje się wpływ czynników patogenetycznych, charakterystycznych dla zaburzeń schizofrenicznych i afektywnych.

Osobowość schizotypowa, ( potocznie określana, jako osobowość schizofreniczna)

Istnieją typy osobowości, których cechy przypominają objawy schizofreniczne, ale nie są nimi, choć są uważane za zaburzenie ze spektrum schizofrenii. Określane są takimi pojęciami, jak „schizoidia”, a współcześnie „schizotypia”. Osobowość schizotypową cechuje długotrwały przebieg, o trudnym do ustalenia początku, (dlatego należy do kategorii osobowości). Może się cechować ekscentrycznością, dziwacznością, niezwykłością przeżyć, doznań i zachowań, niezwykłą interpretacją rzeczywistości. Jednak cechy te nie osiągają nasilenia typowych objawów schizofrenii.

Przyczyny schizofrenii

Schizofrenia jest złożonym zaburzeniem wymagającym interpretacji z perspektywy biologicznej, psychologicznej i społecznej. Odpowiadając na pytanie, jakie są przyczyny schizofrenii, należy zwrócić uwagą na trzy aspekty:

• Jakie jest podłoże genetyczne choroby, jakie geny biorą udział w powstaniu schizofrenii?
• Jakie czynniki środowiskowe biorą udział w powstaniu choroby?
• Jakie zachodzą interakcje między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi?

Biologiczne uwarunkowania schizofrenii

Czy schizofrenia jest dziedziczna? Choć schizofrenia ma rodzinne uwarunkowania, to nie oznacza, że każda osoba z rozpoznaniem schizofrenii ma chorego krewnego. Ocenia się, że w przypadku 80 % pacjentów, zaburzenie to nie występuje w rodzinie. Nawet identyczne wyposażenie genetyczne bliźniąt monozygotycznych nie determinuje zachorowania. Uważa się, że nie dziedziczy się choroby, a jedynie biologiczną predyspozycję do zachorowania, która może, ale nie musi zostać aktywizowana. Jeśli pacjent żyje w sprzyjających warunkach życiowych „specyficznej niszy ekologicznej”, którą cechuje niski poziom stresogennych sytuacji życiowych, posiada umiejętności społeczne pomocne w radzeniu sobie ze stresem, oraz oparcie społeczne, to nie musi dojść do zachorowania.  Ocenia się, że około 20-30% podatności na zachorowanie można przypisać czynnikom niegenetycznym, związanym z doświadczeniami życiowymi pacjentów, jakością życia, które mogą modyfikować ryzyko zachorowania, mogą wzmacniać podatność na zachorowanie.

Koncepcja neurorozwojowa

Dominującym poglądem w patogenezie schizofrenii jest założenie, że chorobę cechują dyskretne zaburzenia rozwoju mózgu. Neurorozwojowa koncepcja schizofrenii zakłada, że do rozwoju zaburzenia dochodzi w wyniku interakcji pomiędzy czynnikami genetycznymi i czynnikami uszkadzającymi O.U.N we wczesnych okresach życia. To z kolei powoduje, że mózg jest szczególnie podatny na działanie czynników stresogennych biologicznych i psychospołecznych, które uruchamiają predyspozycję do zachorowania w okresie młodzieńczym lub wczesnej dorosłości. W zachorowaniu istotną rolę przypisuje się w mechanizmie biologicznym czynnikom stresogennym, zaburzeniom osi stresowej i związanej z tym dysregulacji układu dopaminergicznego.

Wiele czynników ryzyka na zachorowanie prawdopodobnie jest związanych z okresem prenatalnym, okresem porodu, lub tuż po nim. Działając pojedynczo, bądź nakładając się na predyspozycję genetyczną mogą ujawniać się, jako procesy neurorozwojowe prowadzące do zachorowania. Do najważniejszych powikłań okresu ciąży, które wiążą się z zachorowaniem na schizofrenię należą: wirus grypy w okresie ciąży, niedostatek składników odżywczych, konflikt serologiczny, stres w życiu płodowym. Osoby, które przeszły w okresie dzieciństwa wirusowe zapalenie O.U.N. (ośrodkowego układu nerwowego), 5-krotnie częściej chorowały na schizofrenię.

Czynniki egzogenne

W ostatnich latach, badania zwracają uwagę, że najczęstszym czynnikiem stresogennym o charakterze biologicznym, związanym bezpośrednio z wyzwoleniem pierwszego epizodu choroby jest nadużywanie substancji psychoaktywnych. Istnieje zwiększone ryzyko zachorowania wśród osób zażywających środki psychoaktywne: konopie indyjskie (kanabinole), amfetamina, kokaina, substancje o działaniu halucynogennym.

Koncepcje neuroprzekażnictwa

Najważniejszą i najbardziej udokumentowaną naukowo koncepcją biologicznych uwarunkowań schizofenii jest teoria dopaminergiczna, które zakłada, ze w chorobie mamy do czynienia z nadczynnością dopaminergiczną, której klinicznym przejawem są objawy psychotyczne. Działanie leków neuroleptycznych na objawy psychotyczne wiąże się z ich działaniem osłabiającym aktywność dopaminergiczną poprzez blokowanie receptorów. Warto zwrócić uwagę, że nadużywanie środków psychoaktywnych, takich jak amfetamina, pobudzającym przekażnictwo dopaminergiczne może prowadzić do wystąpienia objawów psychotycznych lub zaostrzać je. Nadczynność układu dopaminergicznego jest odpowiedzialna za objawy pozytywne w schizofrenii, natomiast niedoczynność za objawy negatywne.

Serotoninowa koncepcja schizofrenii zakłada, że istnieje ścisły związek pomiędzy przekażnictwem serotoninergicznym, odpowiedzialnym za objawy negatywne, depresyjne i zaburzenia procesów poznawczych, a układem dopaminergicznym.

Glutaminergiczna koncepcja schizofrenii zwraca uwage, że osłabiona aktywność układu glutaminergicznego może mieć znaczenia w patogenezie schizofrenii.

Koncepcje te stanowią podstawę leczenia farmakologicznego. Obecnie głównymi lekami stosowanymi w leczeniu schizofrenii są neuroleptyki typowe i atypowe, których wspólną cechą jest oddziaływanie na układ dopaminergiczny i serotoninergiczny w strukturze mózgu.

Skąd się bierze schizofrenia?

Uwarunkowania biologiczno-psychospołeczne schizofrenii

Modele o największym obecnie znaczeniu klinicznym rezygnują ze spostrzegania zaburzeń schizofrenicznych jako uwarunkowanych wyłącznie biologicznie, bądź wyłącznie psychogennie i określane są mianem  biologiczno-psychospołecznych. Znaczący jest tu Jospeha Zubina modelpodatności na zranienie – stres (ang. vulnerability-stress model). Schizofrenia jest tu uważana za chorobę, w której centralnym zaburzeniem jest po części wrodzona, a po części nabyta podatność na zranienie. Zachorowanie istnieje, jako potencjalne ryzyko uaktywnienia się biologicznej predyspozycji do zachorowania, które ujawnia się wówczas jeżeli stres i obciążenia działają na pacjenta w wystarczającej sile. Podatność na zranienie to według Zubina obniżony próg reagowania na społeczne bodźce, innymi słowy – wysoki poziom wrażliwości. Przez to obniżenie progu reagowania na bodźce, nawet bodźce o niskim poziomie stymulacji, stają się stresorami i mogą prowadzić do zachorowania. W świetle najnowszych badań podkreśla się, że cechą zaburzeń z kręgu schizofrenii jest genetyczne uwrażliwienie na stres, że schizofrenia jest chorobą społecznegofunkcjonowania mózgu.

Zgodnie z modelem od leczenia oczekuje się nie tylko redukcji objawów, ale i terapeutycznej interwencji w biologiczne uwarunkowania wrażliwości, na przykład przez treningi umiejętności społecznych, wzmacnianie sposobu radzenia sobie ze stresem. Model podatności na zranienie zwraca uwagę, że możliwości społecznego uczenia się, a także kształtowanie podtrzymującego środowiska rodzinnego i społecznego sprawiają, że chory na schizofrenię nie jest zupełnie bezbronny w walce z tą chorobą. Jeśli konstelacja takich czynników jak: systematyczne leczenie farmakologiczne, odpowiednie mechanizmy radzenia sobie w sytuacjach trudnych, klimat rodzinny, czy oparcie społeczne układa się korzystnie dla pacjenta, to może go ona chronić przed nawrotami epizodu choroby, nawet jeśli znajdzie się w sytuacji stresowej. Tak więc praktyczną implikacją tego podejścia jest uwzględnienie rodziny pacjenta w procesie leczenia jako istotnego czynnika modyfikującego przebieg choroby. Rodzina bowiem może pełnić funkcję korzystną, podtrzymującą pacjenta, bądź niekorzystną – obciążającą i prowokującą ryzyko nawrotów choroby.

Drugą istotną koncepcją przydatną w zrozumieniu zagadnienia przebiegu schizofrenii jest Teoria Ujawnianych Uczuć (ang. Expressed Emotion Theory). Koncepcja Ujawnianych Uczuć zwraca uwagę na klimat rodzinny, który odzwierciedla emocjonalną postawę rodziny wobec pacjenta i manifestuje się przez negatywne lub pozytywne uczucia wyrażone wprost lub w zachowaniach. Badania pokazały, że niezależnie od tego czy są to emocje pozytywne czy negatywne sama nadmierna ich intensywność jest zbyt obciążająca dla pacjenta. Wskaźnik Ujawnianych Uczuć (UU) jest uważany za wysoki lub niski zależnie od ilości uwag krytycznych, poziomu nadmiernego uwikłania emocjonalnego, stopnia wrogości i odrzucenia. W wyniku wielu badań dosyć dobrze uzasadniono tezę, że pogorszenie stanu psychicznego pacjenta i konieczność rehospitalizacji znacznie częściej ma miejsce wśród rodzin ujawniających wysoki poziom UU (pogorszenie stanu – 76 % w stosunku do 28 % w grupie o niskim poziomie UU; rehospitalizacje: 56 %, 58 % wobec 21 %, 16 % w grupie o niskim UU). Inne badania pokazały, że krewny o wysokim wskaźniku UU wpływa na pacjenta w taki sam sposób, jak stresujące wydarzenia życiowe i powoduje u niego wysoki poziom wzbudzenia neurofizjologicznego (pomiar ciśnienia tętniczego krwi, przewodnictwa skórnego). Tak więc rodzina o wysokim wskaźniku UU stwarza atmosferę permanentnego stresu dla pacjenta, jest ciągłym stresogennym wydarzeniem życiowym i zgodnie z założeniami modelu podatności na zranienie-stres może prowokować nawroty choroby.

Implikacją powyższych, wzajemnie dopełniających się, koncepcji jest przekonanie, że rodzina pacjenta jest znaczącym czynnikiem środowiskowym warunkującym przebieg chorowania i może mieć wpływ na efektywność leczenia schizofrenii. W latach osiemdziesiątych Teoria Ujawnianych Uczuć stała się podstawą modelu terapeutycznego – psychoedukacji rodzin, metody terapeutycznej wspierającej rodzinę w redukowaniu ryzyka nawrotu choroby. Raporty z badań oceniające wyniki leczenia pacjentów, których rodziny włączono w programy psychoedukcyjne podają, że ryzyko nawrotów choroby znacząco się zmniejsza.

Pierwsze zachorowanie na schizofrenię

Początki schizofrenii – zachorowanie na schizofrenię najczęściej przypada na okres dojrzewania i wczesnej dorosłości. Ujawnienie się psychozy w tym okresie jest szczególnie trudne i niekorzystne dla rozwoju psychicznego, intelektualnego i emocjonalnego, kształtowania własnej tożsamości i podejmowania nowych zadań i ról społecznych związanych z fazą rozwojową, jaką jest wchodzenie w dorosłość. Wiek najczęstszych zachorowań przypada na czas związany z egzaminem maturalnym, podjęciem studiów, czy pierwszej pracy. Nasilenie w tym okresie tych naturalnych rozwojowych czynników stresogennych, jest dodatkowym, poważnym obciążeniem, mogącym uaktywniać biologiczną predyspozycję do zachorowania.

Zachorowania w tym okresie zwiększają ryzyko „wypadnięcia z życia”, z możliwości zdobycia zaplanowanego wykształcenia i podjęcia satysfakcjonującej pracy. W efekcie zachorowania, nagle w sposób nieprzewidywalny, drastycznie spada jakość życia pacjenta i wtórnie pogłębia jego poczucie bezradności, beznadziejności, co z kolei może być poważnym czynnikiem stresogennym, prowokującym kolejne nawroty choroby i nasila objawy depresyjne. Badania zwracają również uwagę, że młody wiek zachorowania wiąże się z większymi deficytami poznawczymi, istotnym zahamowaniem rozwoju lub regresją nabytych umiejętności.

Należy zwrócić uwagę, że ujawnienie się choroby w tym okresie jest również szczególnie trudne i niekorzystne, poważnie obciążające całą generacyjną rodzinę pacjenta. Właśnie w tym okresie, bowiem ci młodzi ludzie powinni stać się bardziej samodzielni, niezależni i w krótkim czasie dokonać separacji i rozpocząć własne, dorosłe życie, podczas gdy wskutek zachorowania ich zachowania stają się często nieodpowiedzialne, niesamodzielne, infantylne, dziwaczne i niezrozumiałe dla rodziny. Choroba burzy naturalny przebieg faz rozwojowych, jaką jest przejście do dorosłości i usamodzielnienie się. Rodziny pozbawione profesjonalnej pomocy same próbują radzić sobie z lawinowo napierającymi problemami, jakie niesie za sobą zachorowanie dziecka. Pozostawiane same sobie, całkowicie bezradne, wypracowują własne sposoby radzenia sobie z chorobą, nie zawsze skuteczne, niekiedy sprzeczne z celem wydłużania czasu remisji bezobjawowej, prowadzące do nieuświadomionej tendencji podtrzymywania choroby. Częstym przykładem jest blokowanie przez rodzinę procesów separacyjnych w obawie przed nawrotem choroby, choć ich dziecko, pomimo zachorowania chce rozpocząć samodzielne życie. Paradoksalnie taka sytuacja, może być źródłem wysokiego poziomu ekspresji emocji(UU) w rodzinie, czynnikiem stresogennym, i jak pokazują badania może prowokować nawroty choroby. Bowiem atmosfera w rodzinie, klimat rodzinny, prawidłowe relacje emocjonalne mają wpływ na przebieg choroby, zdrowienia i mogą być predyktorem nawrotów epizodów choroby.

Jednym z celów leczenia jest, zatem objęcie opieką psychoterapeutyczną rodzin pacjentów, udzielenie wsparcia, dostarczenie wiedzy poprzez oddziaływania psychoedukacyjne, a tym samym uczynienie ich bardziej kompetentnymi w radzeniu sobie z chorobą, przeciwdziałanie tendencjom do obniżania się jakości ich życia.

Diagnoza wczesnych objawów zwiastujących zwiększone ryzyko zachorowania na schizofrenię prowadzona wśród młodzieży i młodych osób dorosłych, oraz wczesne rozpoznanie zaburzenia z kręgu schizofrenii i natychmiastowe podjęcie zindywidualizowanych działań pomocowych, ma fundamentalne znaczenie dla jakości całego życia tych młodych ludzi.

Leczenie schizofrenii

Współczesne, wielowymiarowe rozumienie schizofrenii uwzględniające biologiczne modele patogenezy oraz znaczenie czynników psychologicznych, które mają wpływ na uaktywnienie się biologicznej predyspozycji do zachorowania, przebieg choroby i procesy zdrowienia wymusza kompleksowy charakter leczenia schizofrenii. Leczenie farmakologiczne powinno być komplementarne, a nie konkurencyjne wobec szeroko rozumianych oddziaływań psychoterapeutycznych.

Leczenie psychoterapeutyczne i psychospołeczne

Obecnie modele leczenia schizofrenii o największym znaczeniu w świecie zakładają obligatoryjnie konieczność leczenia farmakologicznego oraz oddziaływań psychologicznych i psychoterapeutycznych dotyczących:

• Psychoedukacji, nabycie umiejętności kontrolowania choroby.
• Przeciwdziałanie tendencjom, jakie niesie za sobą specyfika choroby – obniżeniu poziomu sprawności funkcji poznawczych, procesów pamięci, uwagi, upośledzenia umiejętności społecznych, inicjatywy, i pełnienia ról społecznych, nadwrażliwości w relacjach społecznych i wycofywania się z nich, izolacji.
• Wzmacnianie oparcia społecznego pacjenta – sesje rodzinne.
• Wzmacnianie pełnienia ról społecznych i przeciwdziałanie marginalizacji społecznej – wspomagana aktywizacja zawodowa, edukacyjna.

Skuteczności w leczeniu schizofrenii nie można oczekiwać wyłącznie po jednoetapowym leczeniu, jakim jest hospitalizacja, czy zastosowaniu wyłącznie farmakoterapii. Im bardziej całościowy, standardowy system opieki nad pacjentem i jego rodziną, im więcej ciągłości tej opieki i zróżnicowania oddziaływań dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta, tym lepsza poprawa objawowa i satysfakcjonujący poziom funkcjonowania pacjenta, a tym samym mniejsze ryzyko nawrotów choroby i koniecznych hospitalizacji. Ostatecznym celem leczenia powinno być obniżenie ryzyka nawrotów choroby i rehospitalizacji w przyszłości, zapobieganie prawdopodobieństwu, że pacjent wypadnie z życia, nie ukończy nauki, nie podejmie pracy i nie usamodzielni się.

Leczenie farmakologiczne

Celem leczenia farmakologicznego powinno być oddziaływanie na wymiar pozytywny i negatywny schizofrenii, leczenie nie tylko obecnych objawów, ale również obniżanie ryzyka nawrotów choroby. Objawy wytwórcze są wyciszane lekami przeciwpsychotycznymi, pierwszej i drugiej generacji. Leki są dostępne w postaci tabletek, kapsułek, tabletek rozpuszczalnych w ustach, szybko działających iniekcjach domięśniowych oraz formach depot. Mechanizm działania leków przeciwpsychotycznych pierwszej generacji LPIG jest związany z blokowaniem receptorów dopaminowych i odpowiada za działanie przeciwpsychotyczne, redukuje omamy i urojenia. Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji LPIIG są coraz częściej stosowane, ich działanie przeciwdopaminowe jest słabsze, podstawowym mechanizmem ich działania jest blokowanie przekażnictwa serotoninowego. Leki atypowe LPIIG z reguły są lepiej tolerowane i mają lepszy wpływ na długoterminową współpracę z pacjentem.

Ocenia się, że w każdej dziedzinie medycyny 50% pacjentów nie przyjmuje leków zgodnie z zaleceniami lekarskimi. W przypadku pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii rozpowszechnienie tego zjawiska waha się w granicach 20-90%. Po roku od wypisania ze szpitala 50% przerywa leczenie, oraz 75% po dwóch latach od hospitalizacji. Przerwanie leczenia zwiększa 3,5-krotnie prawdopodobieństwo zaostrzenia się objawów, dochodzi do kolejnych nawrotów choroby, koniecznych hospitalizacji, pogarszają się rokowania i zwiększa się prawdopodobieństwo marginalizacji społecznej. W przypadku schizofrenii wieloletnie, podtrzymujące leczenie farmakologiczne jest obligatoryjne, jako wzmacniające remisję. Jest prewencją nawrotów choroby w przyszłości.

Jak wyleczyć schizofrenię? W przypadku wielu zaburzeń psychicznych, w tym z kręgu schizofrenii nie stosuje się określenia „wyleczyć”, ponieważ na obecnym etapie wiedzy, można jedynie dążyć do wydłużania czasu remisji choroby, która może być wieloletnia. Jednak ryzyko nawrotu epizodu choroby ciągle istnieje. Bywa, że zaburzenie ma charakter jednego epizodu w ciągu życia, najczęściej jednak ma charakter tendencji do nawracających epizodów, co nie oznacza, że musi dojść do nasilenia objawów typowych dla fazy ostrej. Umiejętność kontrolowania choroby obniża ryzyko nawrotów choroby.

Pomimo znaczącej wiedzy dotyczącej istoty schizofrenii, jej przebiegu, patogenezy, ryzykownych czynników aktywizujących biologiczną predyspozycję do zachorowania, jak i nowych możliwości terapeutycznych w psychiatrii związanych z lekami przeciwpsychotycznymi drugiej generacji, to choroba ta nadal jest najbardziej obarczona złym rokowaniem i wieloma pytaniami, ciągle pozostającymi bez odpowiedzi.

Przewlekły charakter choroby, z jej podstawową cechą – tendencją do nawrotów i utrzymujących się stanów objawów negatywnych, kolejne wielotygodniowe hospitalizacje, a także spustoszenie, jakie choroba czyni w sferze funkcjonowania społecznego, emocjonalnego i intelektualnego – wszystko to powoduje, że często dochodzi do społecznej inwalidyzacji pacjenta. Zachorowanie ciągle w zbyt wielu przypadkach znacząco wpływa na obniżenie poziomu jakości życia.

Kompleksowe leczenie farmakologiczne i oddziaływania psychoterapeutyczne, psychospołeczne, terapia rodzinna, skutecznie wzmacniają efektywność leczenia i satysfakcjonującą jakość życia pomimo zachorowania.

Przywiązując szczególną uwagę do leczenia psychoz schizofrenicznych i zaburzeń schizoafektywnych oraz mając na uwadze niedostateczną ofertę rynkową dotyczącą kompleksowego leczenia tej choroby:

 Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie proponuje Kompleksowy Program Leczenia Pierwszych Epizodów Schizofrenii.

Program Leczenia Psychoz Schizofrenicznych
i Zaburzeń Schizoafektywnych

• Leczenie farmakologiczne
• Psychoedukacja dla pacjentów i ich rodzin
• Sesje rodzinne
• Trening Funkcji Poznawczych
• Trening Metapoznawczy, Trening Inteligencji Emocjonalnej
• Trening Umiejętności Społecznych
• Grupowa Psychoterapia
• Indywidualna Psychoterapia
• Psychoterapia Tańcem i Ruchem
• Trening Relaksacyjny
• Zatrudnienie wspomagane

1. Psychoedukacja dla osób z diagnozą schizofrenii i choroby schizoafektywnej i ich rodzin

Podstawową metodą psychoterapeutyczną w leczeniu schizofrenii i zapobieganiu nawrotom jest psychoedukacja w formie edukacyjnej i terapeutycznej. Celem jest wyposażenie pacjenta i jego rodzinę w umiejętności kontrolowania choroby.

2. Sesje rodzinne dla osób z rozpoznaniem schizofrenii i zaburzeń schizoafektywnych

Celami sesji są między innymi:

• Dążenie do uczynienia rodziny bardziej kompetentną w radzeniu sobie z chorobą,
• Zmiana postaw i zachowań na bardziej korzystne dla zdrowienia i utrzymywania remisji,
• Zmniejszenie poziomu przeżywania poczucia chaosu, bezradności i osamotnienia,
• Trening komunikacji
• Optymalizowanie sposobów rozwiązywania problemów w rodzinie i zapobieganie sytuacją stresującym,
• Obniżenie wysokiego wskaźnika ujawnianych uczuć (wzajemnego uwikłania, wrogości, krytycyzmu).

3. Trening Funkcji Poznawczych

• Funkcje poznawcze to np. percepcja, spostrzeganie, pamięć, zdolność uczenia się, koncentracja uwagi. Są niezwykle ważne w codziennym funkcjonowaniu, pozwalają nabywać nowe informacje, gromadzić wiedzę i umiejętności, korzystać z doświadczeń, wpływają na nasze osiągniecia intelektualne, nasze emocje i zachowanie.

• Trening Funkcji Poznawczych jest kierowany przede wszystkim do osób z diagnozą zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia, depresja. Najnowsze wyniki badań podkreślają, że jedną z podstawowych cech psychoz schizofrenicznych jest obniżenie sprawności funkcji poznawczych, co ma bezpośredni wpływ na obniżenie jakości życia z powodu rezygnacji z celów, planów i ambicji życiowych. Jest to szczególnie niepokojące w przypadku pierwszych zachorowań osób młodych dorosłych przypadających na okres edukacyjny (matura, studia) czy podejmowanie pierwszych prac zarobkowych.

• Współczesne, kompleksowe leczenie schizofrenii, powinno uwzględniać treningi funkcji poznawczych. Znane powiedzenie trening czyni mistrza ma tu swoje głębokie uzasadnienie. Całościowy program dotyczący poprawy funkcji poznawczych jest dostosowany do indywidualnych potrzeb i poprzedzony diagnozą neuropsychologiczną dotyczącą rodzaju deficytów. Pomaga realizować założone przed zachorowaniem życiowe plany i ambicje, pomimo zachorowania.

4. Trening Metapoznawczy
   

Wyniki najnowszych badań dotyczące funkcjonowania poznawczego osób z diagnozą choroby schizofrenicznej i schizoafektywnej, zwracają uwagę na występujące specyficzne dla tej grupy pacjentów zniekształcenia poznawcze, które mają bezpośredni wpływ na jakość ich funkcjonowania. Przykładem takich zniekształceń jest:

• Szybkie wyciąganie wniosków, podejmowanie decyzji na podstawie niewystarczających przesłanek, zbyt małej ilości dowodów,
• Negowanie dowodów sprzecznych z tezą, zaprzeczanie informacjom, które nie są zgodne z wyrobionym poglądem,
• Tendencja do łączenia niekorzystnych dla siebie zjawisk z innymi osobami.
• Inną grupę deficytów poznawczych stanowią deficyty w zakresie rozumienia i rozpoznawania stanów psychicznych, intencji, emocji, zachowań innych i swoich własnych. Zdolność ta jest podstawą do formułowania adekwatnych opinii, sądów, podejmowania decyzji, adekwatnych zachowań, decyduje o funkcjonowaniu społecznym.
• Jeszcze inne deficyty poznawcze związane są z pojęciem metapamięci, czyli nasilonymi tendencjami w zakresie pamięci fałszywych wspomnień i cechą dychotomicznego myślenia, oraz charakterystyczne zniekształcenia myślenia – depresyjne schematy myślenia.
• Trening metapoznawczy jest metodą interwencji poznawczo –behawioralną, której celem jest redukcja tych specyficznych zniekształceń poznawczych, utrzymujących się pomimo systematycznego leczenia farmakologicznego i remisji objawów wytwórczych. Istotnym dopełnieniem jest praca z przewlekłymi objawami psychotycznymi, które utrzymują się pomimo systematycznego leczenia farmakologicznego, celem jest obniżenie poziomu emocjonalnego przeżywania i zaangażowania w treści urojeń i halucynacji.

5. Trening Umiejętności Społecznych

Trening umiejętności społecznych jest podstawową metodą psychoterapeutyczną stosowaną wobec osób z rozpoznaniem zaburzeń schizofrenicznych. Swoim zakresem obejmuje wszystkie sfery życia i rozwija umiejętności z zakresu:

• Umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych,
• Sprawnej i skutecznej komunikacji w relacjach interpersonalnych,
• Rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych,
• Radzenie sobie ze stresującymi wydarzeniami życiowymi,
• Wzmacnianie poczucia własnej wartości,
• Wzmacnianie asertywności,
• Przeciwstawianie się tendencjom do izolacji, wycofania, rezygnacji i marginalizacji społecznej.

6. Psychoterapia Grupowa

Po ustabilizowaniu objawów psychotycznych poprzez leczenie farmakologiczne wskazane jest podjęcie psychoterapii grupowej, której cele są modyfikowane zależnie od potrzeb uczestników grupy. Są to między innymi:

• Powiększenie obszaru wglądu w problemy intrapsychiczne.
• Analiza stylów funkcjonowania i modyfikacja dezadaptacyjnych sposobów funkcjonowania, wypracowanie nowych, bardziej przystosowawczych mechanizmów funkcjonowania, w celu obniżenia ryzyka nawrotu choroby.
• Problemy związane z lękiem przed marginalizacją społeczną, stygmatyzacją,
• Przeciwstawianie się tendencjom ku izolacji, rezygnacji, wycofania społecznego.

7. Psychoterapia indywidualna

Psychoterapia indywidualna dostosowana do indywidualnych potrzeb, zależna od stanu psychicznego pacjenta. Prowadzona w oparciu o podejście psychodynamiczne, terapię poznawczo-behawioralną, terapia podtrzymująca, rehabilitacja psychiatryczna.

8. Zatrudnienie wspomagane

Zatrudnienie wspomagane to innowacyjna i skuteczna metoda skupiająca się na umieszczaniu osób na otwartym rynku pracy. Jej głównym założeniem jest operowanie w realnych warunkach rynku pracy. Polega na indywidualnej współpracy z trenerem, który pomaga przejść swojemu podopiecznemu przez wszystkie etapy szukania zatrudnienia – od identyfikacji preferencji zawodowych, przez odpowiadanie na oferty pracy i aplikowanie, aż po rozmowy rekrutacyjnej, i przez pierwsze miesiące na nowym stanowisku pracy, pomagając podopiecznemu dostosować się do warunków nowego miejsca i mediując między pracownikiem i pracodawcą. Stopień pomocy we współpracy trenera i podopiecznego warunkowany jest indywidualnym zapotrzebowaniem szukającego pracy. Oddziaływanie te są kluczowe dla skutecznej rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi, ze względu na niewielki odsetek pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii, którzy pracują zawodowo zgodnie ze swoimi ambicjami.