Urojenia prześladowcze
Urojenia należą do objawów psychotycznych i są zaliczane do zaburzeń treści myślenia. Urojenia są objawem wielu psychotycznych zaburzeń psychicznych, w których występuje wyraźne ograniczenie lub niezdolność do krytycznej i realistycznej oceny rzeczywistości(własnej osoby, otoczenia, relacji z innymi). Urojenia występują np. w schizofrenii, zespołach urojeniowych, zaburzeniach afektywnych, zaburzeniach psychotycznych o podłożu organicznym. Do najczęściej przeżywanych urojeń należą: prześladowcze, śledzenia, trucia, oddziaływania, ksobne, wielkościowe, misyjne, religijne, grzeszności, winy, hipochondryczne, odsłonięcia, nasyłania.
Urojenia to sądy, opinie, przekonania niezgodne z rzeczywistością i niepodlegające perswazji. Bywa, że określone zdarzenia są rzeczywiste, ale pacjent nadaje im szczególne znaczenie, irracjonalnie nadinterpretuje. Pacjent przeżywający urojenia przyjmuje chorobliwą, błędną interpretację realnej rzeczywistości, chociaż percepcja zmysłowa tej rzeczywistości często nie odbiega od normy, bądź zmienia się nieznacznie.
Specyfika urojeń jest najczęściej niezrozumiała dla otoczenia, szczególnie trudny jest do zrozumienia i zaakceptowania brak krytycyzmu pacjenta wobec przeżywanych, absurdalnych treści urojeniowych oraz to, że są niekorygowane i nie poddają się perswazji. Oczekuje się, że osoba inteligentna, wykształcona, często z pozycją zawodową, nie może i nie powinna wierzyć i wypowiadać treści jednoznacznie absurdalnych dla wszystkich. Trudno zrozumieć i zaakceptować, że wykształcenie, wiedza i życiowe doświadczenie, nie chronią i nie mają wpływu na przeżywanie urojeń i zachowanie krytycyzmu wobec nich. Urojenia, bowiem pojawiają się one wbrew woli pacjenta i nie ma on na nie wpływu. Poczucie bezradności osób bliskich, wobec faktu braku efektów podejmowanych prób tłumaczenia i wyjaśniania irracjonalności urojeń, szczególnie, gdy pacjent podejmuje działania urojeniowe, rodzi konflikty, budzi gniew i złość.
Pacjent jest przekonany o prawdziwości urojeń, a „inni go nie rozumieją, są przeciwko niemu i chcą zrobić z niego osobę chorą psychicznie”. Osoby podejmujące próbę perswazji czy nakłonienia pacjenta do leczenia, mogą być włączone w system urojeniowy, jako np. biorące udział w spisku przeciwko niemu, dotyczy to również osób bliskich, znaczących, lekarzy prowadzących leczenie.
Zdarza się, że pacjent ma zachowany częściowy krytycyzm i ma wątpliwości związane z prawdziwością przeżywanych treści urojeniowych. Jednak nawet przy zachowanym krytycyzmie, pacjent jest uwikłany w emocjonalne przeżywanie treści urojeniowych.
Na czym polegają urojenia prześladowcze?
Pacjent jest przekonany, że przeciwko niemu działają pewne rzeczywiste, znane bądź fikcyjne i nieznane osoby lub organizacje, które stanowią dla niego urojeniową rzeczywistość. Działania te mają wrogi charakter wobec niego, są chęcią wykorzystania, mogą mieć formę spisku, śledzenia, oszukiwania, dokuczania. Celem tych działań może być chęć skompromitowania, szkodzenia, pozbawienia godności osobistej, dóbr materialnych, a często również zdrowia i życia.
Urojeniom prześladowczym mogą towarzyszyć nasilone stany lękowe, niepokoju, zagrożenia, przeżywanie poczucia braku bezpieczeństwa nawet we własnym domu. Często przeżywanym treściom urojeniowym towarzyszy urojeniowa aktywność, nieadekwatne, dziwaczne zachowanie np. zerwanie kontaktów z innymi i rezygnacja z dotychczasowych aktywności, nie wychodzenie z domu, zasłanianie okien, nieustanne sprawdzanie zamkniętych drzwi, przekonanie, że wszędzie są podsłuchy, kamery, wyrzucanie z domu sprzętu elektronicznego z powodu przekonania, że znajdują się w nich urządzenia służące inwigilacji pacjenta. Przeżywanie treści psychotycznych może być powodem zachowań agresywnych wobec osoby, które urojeniowo są spostrzegane, jako mające złe intencje. Przeżywanie nasilonych urojeń prześladowczych może zagrażać zdrowiu i życiu pacjenta, oraz osób uwikłanych w system urojeniowy, może prowadzić do zachowań agresywnych wobec innych i prób samobójczych. Zazwyczaj urojenia prześladowcze nie są jedynym objawem zaburzenia psychicznego.
Przyczyny urojeń prześladowczych
Przeżywanie urojeń prześladowczych nie jest odrębną jednostką chorobową i autonomicznym objawem. Jest objawem, który może świadczyć o wielu zaburzeniach psychicznych. Przeżywanie urojeń prześladowczych może maskować lub wyprzedzać objawy kliniczne pełnego obrazu zaburzenia psychicznego. Przyczyną urojeń mogą być:
- Ostre zaburzenia psychotyczne,
- Rozpoczynający się proces z kręgu zaburzeń schizofrenicznych,
- Zespoły urojeniowe,
- Endogenne stany paranoiczne – paranoja prześladowcza,
- Reakcja paranoiczna, będąca następstwem traumatycznego przeżycia,
- Zaburzenia afektywne, stany depresyjne i maniakalne,
- Nasilonym stanom lękowym mogą towarzyszyć np. ksobne nastawienia urojeniowe, przypominające urojenia prześladowcze.
- Organiczne zaburzenia psychotyczne spowodowane dysfunkcją lub uszkodzeniem mózgu np. w wyniku procesów otępiennych,
- Na podłożu somatycznym np. w przebiegu zaburzeń endokrynnych,
- Są skutkiem stosowania leków np. hormonalnych.
- Urojenia mogą występować w zespołach psychotycznych wywołanych nadużywaniem alkoholu i środków psychoaktywnych.
Różnicowania diagnostycznego wymagają stany paranoiczne i przeżywanie usystematyzowanych urojeń prześladowczych z nasilonymi cechami paranoicznych zaburzeń osobowości. Osoby o osobowości paranoicznej mogą wypowiadać treści przypominające swoim charakterem urojenia i zachowywać się zgodnie z nimi. Osoby paranoiczne bywają pochłonięte podejrzliwością, nieufnością wobec innych, nawracającymi i nieuzasadnionymi podejrzewaniem zdrady, niewierności seksualnej, „spiskowymi” teoriami i wyjaśnieniami wydarzeń w oparciu o nie, często zbierają szczegółowe informacje o otoczeniu w poszukiwaniu ukrytego zagrożenia, złych intencji. Przykładem wymagającym różnicowania klinicznego są np. zaburzenia osobowości paranoicznej o charakterze pieniaczym.
Leczenie urojeń prześladowczych
Leczenie urojeń prześladowczych musi być poprzedzone diagnozą, w celu ustalenia, jakiego rodzaju zaburzenia psychicznego jest to objaw. Zależnie od diagnozy jest włączane odpowiednie leczenie farmakologiczne, niekiedy wskazane jest równoległe podjęcie psychoterapii. Bywa, że przewlekły i utrwalony system urojeniowy, stosunkowo wcześnie nieleczony, utrzymuje się pomimo obecnego leczenia farmakologicznego, choć w formie mniej nasilonej. Również z tego powodu wskazana jest psychoterapia, której celem jest obniżenie nasilenia przeżywania emocjonalnego urojeń i umiejętność dystansowania się oraz pozyskanie krytycyzmu do przeżywanych treści psychotycznych.
Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje diagnozę i leczenie zaburzeń psychotycznych.
