Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Nerwica konwersyjna, Reakcja konwersyjna

Zaburzenie dysocjacyjne jest zaburzeniem nerwicowym. Jego psychogenne uwarunkowanie polega na tym, że jest związane w czasie z wydarzeniami stresogennymi, urazowymi i nierozwiązywalnymi lub z zaburzonymi związkami z ludźmi. Diagnostyczna dla zaburzenia jest uchwytna przyczyna psychologiczna pojawienia się zaburzenia w postaci wyraźnego związku czasowego ze stresującymi problemami.

Zaburzenia dysocjacyjne w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych są definiowane jako częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała.

Życie psychiczne każdej osoby prawidłowo funkcjonującej jest zintegrowane i podlega kontroli świadomości. W zaburzeniach psychicznych dochodzi do rozpadu zintegrowanych zakresów i funkcji psychiki na elementy, które mogą funkcjonować niezależnie od siebie. Pojęcie dysocjacji oznacza rozpad związków pomiędzy poszczególnymi funkcjami osobowości i jest powodem ograniczenia świadomej kontroli nad tymi funkcjami. Innymi słowy odszczepione określone funkcje psychiczne wymykają się spod kontroli osobowości, stają się autonomiczne, sterują naszym zachowaniem i prowadzą do nieoczekiwanych reakcji. Pojęcie dysocjacji oznacza w przypadku zaburzeń dysocjacyjnych utratę integracji pomiędzy poczuciem tożsamości, wspomnieniami, wrażeniami czuciowymi i kontrolą ruchów ciała. Przyczyną takiej dysocjacji są stresogenne sytuacje życiowe, z którymi osoba nie potrafi sobie poradzić. W konsekwencji może dojść do konwersji. Termin ten oznacza przekształcenie przykrych przeżyć emocjonalnych związanych ze stresem w somatyczny objaw. Zaburzenia konwersyjne przypominają objawy różnych schorzeń somatycznych, a cierpienie z ich powodu jest prawdziwe i nie ma charakteru symulacji. Wcześniej zaburzenia te były określane jako „histeria konwersyjna”.

Konwersyjne zaburzenia somatyczne mogą dominować w obrazie kliniczny, jednak mogą również maskować objawy dysocjacyjne związane z zakłóconymi funkcjami przeżywania i zachowania.

Rozwój zaburzenia, jak i ustąpienie objawów dysocjacyjnych opisuje się często, jako nagłe, które ustępują zazwyczaj po kilku tygodniach lub miesiącach szczególnie, gdy ich początek jest związany z traumatycznym, urazowym wydarzeniem życiowym. Bywa, że zaburzenie ma charakter przewlekły i przejawia się niedowładami, zaburzeniami czucia, najczęściej jest wówczas związane z psychologicznymi problemami interpersonalnymi. Cechą charakterystyczną osób przeżywających stany dysocjacyjne jest unikanie i zaprzeczanie problemom i trudnością, które są oczywiste dla otocznia.

Przyczyny zaburzeń dysocjacyjnych

• Podstawowym czynnikiem prowokującym zaburzenia dysocjacyjne jest aspekt psychologiczny i znaczenia czynnika urazu psychicznego, ostrego stresu. Obserwowany jest wzrost zachorowań na to zaburzenie w okresie nasilonego stresu w czasie wojen, katastrof, klęsk żywiołowych i aktów terrorystycznych.
• Wyniki badań podkreślają również znaczenie traumatycznych doświadczeń dzieciństwa.
• Uważa się, że podatność na wystąpienie zaburzeń dysocjacyjnych, jak i ich rodzaj zależy od czynników konstytucyjnych – osobowościowych. Za osobowościową predyspozycję do zachorowania uważa się osobowość lękliwą, unikającą i histrioniczną, borderline.
• W badaniach zwraca się uwagę, że objawy dysocjacyjne mogą wystąpić również u osób z dobrze zintegrowaną osobowością. W wyjątkowych urazach fizycznych np. stan ciężkiego poparzenia objaw zaburzenia dysocjacyjnego pojawia się u 19% chorych.
• Wyniki badań wskazują na znaczącą zależność pomiędzy wystąpieniem objawu dysocjacyjnego u osób cierpiących z powodu dużej depresji, stresu pourazowego, a także u pacjentów z zaburzeniami odżywiania, zachowaniami związanymi z samouszkodzeniem, nadużywaniem środków psychoaktywnych.
• Podłoże biologiczne – organiczne może być czynnikiem sprzyjającym powstaniu zaburzenia np. mikrouszkodzenia płatów czołowych.

Zaburzenia dysocjacyjne u dzieci

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) mogą przejściowo pojawiać się u dzieci i w wieku młodzieńczym. Badania wskazują na to, że traumatyczne doświadczenia okresu dzieciństwa, również związane z wykorzystywaniem seksualnym oraz zaniedbywaniem przez rodziców, odgrywa znaczącą rolę w rozwoju zaburzenia. Inni autorzy badań zwracają uwagę, że wykorzystywanie seksualne w okresie dzieciństwa bywa powodem rozwoju wielu innych zaburzeń psychicznych.

Objawy zaburzeń dysocjacyjnych

Amnezja dysocjacyjna

Cechą amnezji dysocjacyjnej jest utrata pamięci, najczęściej związana z ważnym bieżącym wydarzeniem np. wypadek, nagła śmierć bliskiej osoby.  Jest na tyle nasilona, że nie można jej interpretować, jako zwykłe roztargnienie czy wynik zmęczenia. Utrata pamięci jest wybiórcza i częściowa, jej zakres może się zmieniać z dnia na dzień, z reguły jest krótkotrwała. Amnezja wsteczna dotyczy okresu poprzedzającego uraz, a amnezja następcza, okresu bezpośredniego po zdarzeniu. Szczególnie dotyczy bieżącego okresu i epizodu, związanego z urazowym zdarzeniem, ma charakter „usuwania” z pamięci traumatycznych wydarzeń.

Całkowita i ogólna amnezja występuje rzadko i jest wówczas klasyfikowana, jako fuga dysocjacyjna. W amnezji nie występuje utrata pamięci świeżej, jest przede wszystkim niepamięcią wsteczną. Zaburzenie najczęściej występuje u osób młodych, w najbardziej skrajnych przypadkach występuje u osób narażonych na stres walki. Amnezji dysocjacyjnej mogą towarzyszyć stany afektywne, poczucie zagubienia, cechą jest spokojna akceptacja tego stanu psychicznego.

Amnezji dysocjacyjnej towarzyszy bardzo silny strach i lęk związany z traumatycznym wydarzeniem np. katastrofa komunikacyjna, z tego powodu zaburzenie to może być elementem ostrej reakcji na stres PTSD.

Fuga dysocjacyjna

Fuga dysocjacyjna ma cechy amnezji dysocjacyjnej oraz charakteryzuje ją pozornie celowa podróż do miejsc poza zamieszkaniem lub miejscem pracy i nie jest to „włóczenie się po okolicy”. Celami podróży są miejsca wcześniej znane i ważne emocjonalnie. Zdarza się, że osoba ujawnia nową tożsamość, a jej obraz bywa spójny, zazwyczaj utrzymuje się przez kilka dni, choć zdarza się, że również przez dłuższy okres. Jakkolwiek okres fugi jest pokryty niepamięcią, to postronnym osobom zachowanie może wydawać się zupełnie prawidłowe. Zachowana bowiem jest dbałość o siebie i proste interakcje z obcymi osobami, np. pytanie o drogę, kupowanie biletu czy benzyny. Fuga dysocjacyjna może trwać kilka godzin bądź kilka miesięcy.

Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny)

Przyczyna zaburzenia, tak jak we wszystkich innych zaburzeniach dysocjacyjnych jest psychogenna, związana z obecnymi stresogennymi wydarzeniami. Objawami osłupienia dysocjacyjnego jest bardzo znaczące ograniczenie lub zupełny brak ruchów dowolnych oraz brak reakcji na bodźce zewnętrzne, takie jak dotyk, światło i hałas. Zazwyczaj przez dłuższy czas osoba taka siedzi lub leży nieruchomo. Brak jest spontanicznych wypowiedzi i ruchów dowolnych, wszystkie parametry wskazują na to, że pacjent nie śpi ani nie jest nieprzytomny.

Osłupienie dysocjacyjne nie jest osłupieniem katatonicznym ( osłupienie schizofreniczne) lub maniakalnym czy depresyjnym. Nie jest związane przyczynowo z chorobą somatyczną.

Trans i opętanie

Cechą tego zaburzenia dysocjacyjnego jest przejściowa utrata poczucia własnej tożsamości, oraz pełnej orientacji w otoczeniu. Osoba może się zachowywać w sposób sugerujący inny „stan świadomości”, owładnięcie przez inną osobowość, ducha, bóstwo czy „siłę”. Stany tego transu są niezależne od woli, niechciane i przeszkadzające w codziennym funkcjonowaniu, występują przez dłuższy okres i nie są związane kulturowo z sytuacjami religijnymi i obyczajowymi. Często występuje ograniczenie lub schematyczność ruchów, pozycji ciała i wypowiedzi.

Trans i opętanie dysocjacyjne nie jest związane ze stanami transu w przebiegu schizofrenii, czy ostrymi stanami psychotycznymi, nie jest związane ze stanem fizycznym np. padaczka, zatrucie substancjami psychoaktywnymi.

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu

Najczęściej przejawia się niedowładem, porażeniem kończyn i narządów mowy. Pacjent ma problemy z poruszaniem kończynami, niemożność ustania bez pomocy, zaburzenia równowagi, zakłócenia w koordynacji ruchów lub trudności w wydobyciu głosu. Objawy te pojawiają się wbrew racjonalnym uzasadnieniom, w niezgodzie z wiedzą medyczną dotyczącą np. neurologicznego uzasadnienia dla tych zaburzeń.

Osobowość mnoga (Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości)

Cechą charakterystyczną tego bardzo rzadko występującego zaburzenia jest pojawienie się u jednej osoby dwóch lub więcej odrębnych osobowości. W danej chwili ujawnia się tylko jedna z nich. Przejście od jednej osobowości do kolejnej jest zwykle nagłe i związane z urazowym, stresogennym wydarzeniem. Każda z osobowości ma własny charakter, odrębne wspomnienia, zachowania i preferencje. W postaci osobowości podwójnej, jedna osobowość nie ma dostępu do drugiej, nie ma świadomości istnienia drugiej i zwykle któraś z nich dominuje.

W zespołach dysocjacyjnych można obserwować również:

• Teatralność zachowania.
• Nasilone fantazjowanie i marzenia, myślenie życzeniowe.
• Powrót do przyjemnych wspomnień i poczucia szczęśliwości.
• Nadmierna zależność od innych i skrajna bierność.
• Zaburzenia myślenia sprawiające wrażenie niedorozwoju umysłowego.
• Stany sprawiające wrażenie zaburzeń psychotycznych, tak zwana „psychoza histeryczna”.
• Dziecięcy sposób mówienia, infantylność.

Osobowość histrioniczna bywa mylnie potocznie określana, jako dysocjacyjne zaburzenia osobowości

Leczenie zaburzeń dysocjacyjnych

Leczenie dysocjacyjnych zaburzeń powinno być poprzedzone dogłębną diagnozą w celu wykluczenia somatycznego podłoża występujących objawów ( diagnostyka neurologiczna), stwierdzenia braku cech organicznego podłoża objawów, bądź obecności innych zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia, depresja, czy symulacja w celu uzyskania określonych korzyści przez pacjenta np. uniknięcie konsekwencji prawnych.

Podstawową formą leczenia zaburzeń dysocjacyjnych, tak jak we wszystkich zaburzeniach psychogennych jest psychoterapia, dostosowana do rodzaju objawów i przebiegu zaburzenia. W indywidualnych przypadkach stosuje się również leczenie farmakologiczne, polegające na leczeniu benzodiazepinami, pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry, leki z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny, dawki neuroleptyków, o działaniu przeciwlękowym i uspakajającym.

Centrum Medyczne Salus Pro Domo w Warszawie oferuje diagnozę i kompleksowe leczenie psychofarmakologiczne zaburzeń dysocjacyjnych.